Ένα σύντομο ιστορικό του αντι-ντόπινγκ

[από την ιστοσελίδα του WADA (1) (World Anti-Doping Agency) (Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-ντόπινγκ, όπως αποδίδεται στην ιστοσελίδα στα ελληνικά)]
(μετάφραση από τα αγγλικά: Παντελής Οικονόμου)


Τα πρώτα χρόνια του ντόπινγκ

Η λέξη ντόπινγκ (doping) πιθανώς να παράγεται από την Ολλανδικη λέξη dop, το όνομα ενός αλκοολούχου ποτού φτιαγμένου από φλούδα σταφυλιού που χρησιμοποιούσαν οι πολεμιστές Ζουλού προκειμένου να ενισχύουν τις δυνάμεις τους στη μάχη. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ευρέως στις αρχές του 20ου αιωνα, αναφερόμενος για πρώτη φορά στη χρήση παράνομων φαρμάκων στις ιπποδρομίες. Η πρακτική της βελτίωσης της απόδοσης με τη βοήθεια ξένων ουσιών ή άλλων τεχνικών μέσων, είναι τόσο παλιά όσο ο ίδιος ο ανταγωνιστικός αθλητισμός.
Οι αρχαίοι Έλληνες αθλητές είναι γνωστό οτι εφάρμοζαν ειδικές δίαιτες και χρησιμοποιούσαν διεγερτικές ουσίες για να τονωθούν. Στρυχνίνη, καφεϊνη, κοκαϊνη και αλκοόλ χρησιμοποιούνταν συχνά από ποδηλάτες και σε αθλήματα αντοχής κατά τον 19ο αιώνα (2). Ο Τόμας Χίκς (Thomas Hicks) κερδισε στον μαραθώνιο των Ολυμπιακών Αγώνων του Σαιντ-Λιούις το 1904 με την βοήθεια ωμών αυγών, ενέσεων στρυχνίνης και δόσεων μπράντυ που του χορηγήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαδρομής! Γύρω στα 1920 είχε γίνει φανερό οτι ήταν απαραίτητοι οι περιορισμοί στη χρήση φαρμάκων στα σπόρ.

Πρώτες προσπάθειες

Το 1928 η Διεθνής Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού Αθλητισμού (IAAF) (3) έγινε η πρώτη διεθνής ομοσπονδία αθλητισμού που απαγόρευσε τη χρήση του ντόπινγκ (χρήση διεγερτικών ουσιών). Πολλές άλλες ομοσπονδίες ακολούθησαν, αλλά οι περιορισμοί παρέμειναν αναποτελεσματικοί, αφού δεν πραγματοποιούνταν έλεγχοι. Εν τω μεταξύ το πρόβλημα επιδεινώθηκε από τις συνθετικές ορμόνες, που ανακαλύφθηκαν στη δεκαετία του 1930 και από την αυξανόμενη χρήση του ντόπινγκ από τη δεκαετία του 1950. Ο θάνατος του Δανού ποδηλάτη Κνούντ Ενεμαρκ Γιένσεν (Knud Enemark Jensen) κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Ρώμης το 1960 (η αυτοψία αποκάλυψε ίχνη αμφεταμινών) αύξησε την πίεση προς τις αθλητικές ηγεσίες για την έναρξη ελέγχων.
Το 1966 η UCI (ποδηλασία) και η FIFA (ποδόσφαιρο) ήταν από τις πρώτες αθλητικές ομοσπονδίες που εισήγαγαν τον έλεγχο ντόπινγκ στα παγκόσμια πρωταθλήματά τους. Τον επόμενο χρόνο η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (International Olympic Committee - IOC) δημιούργησε την Ιατρική Επιτροπή (Medical Commission) και οργάνωσε την πρώτη λίστα απαγορευμένων ουσιών. Ο έλεγχος ντόπινγκ εισήχθη στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Γκρενόμπλ και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικού το 1968. Την προηγούμενη χρονιά, η αναγκαιότητα για την προσπάθεια του αντι-ντόπινγκ έφτασε στο αποκορύφωμά της από έναν ακόμα τραγικό θάνατο, του ποδηλάτη Τόμ Σίμπσον (Tom Simpson) στον Γύρο της Γαλλίας.

Οι έλεγχοι αρχίζουν να αποδίδουν

Οι περισσότερες ομοσπονδίες εισήγαγαν τον έλεγχο του ντόπινγκ στη δεκαετία του 1970. Η χρήση των αναβολικών στεροειδών άρχισε να διαδίδεται και να γενικεύεται, ιδιαίτερα στα αθλήματα που απαιτούσαν μυική δύναμη, καθώς δεν υπήρχαν μέχρι τότε τρόποι ανίχνευσής τους. Τελικά το 1974 παρουσιάστκε μία αξιόπιστη μέθοδος ανίχνευσης και η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) το 1976 πρόσθεσε τα αναβολικά στεροειδή στη λιστα των απαγορευμένων ουσιών. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα την σημαντική αύξηση στον αριθμό των αποκλεισμένων (λόγω φαρμάκων) αθλητών στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ιδιαίτερα στα αθλήματα δύναμης, όπως οι ρίψεις και η άρση βαρών.
Η προσπάθεια του αντι-ντόπινγκ περιπλέχθηκε το '70 και το '80 από υποψίες για πρακτικες ντόπινγκ υποστηριζόμενες από κράτη. Ως προς την πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία), οι αμφιβολίες επαληθεύτηκαν. Η πιό φημισμένη περίπτωση ντόπινγκ στη δεκαετία του 1980 αφορούσε τον Μπεν Τζόνσον (Ben Johnson), τον πρωταθλητή των 100 μέτρων που πιάστηκε θετικός για την στανοζόλη ή στανοζολόλη (αναβολικό στεροειδες) στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Σεούλ το 1988. Η περίπτωση του Τζόνσον εστίασε το παγκόσμιο ενδιαφέρον στο πρόβλημα του ντόπινγκ σε ένα άνευ προηγουμένου βαθμό. Υπάρχει μια εμφανής σύνδεση μεταξύ της αυξημένης αποτελεσματικότητας των τεστ και της αξιοσημείωτης πτώσης του επιπέδου των υψηλών επιδόσεων σε μερικά αθλήματα στη δεκαετία του 1990.

Νέες προκλήσεις

Καθώς η μάχη εναντίον των διεγερτικών ουσιών και των στεροειδών απέφερε αποτελέσματα, το κύριο μέτωπο στον πόλεμο απέναντι στο ντοπάρισμα στρεφόταν ταχύτατα προς το ντόπινγκ αίματος (blood doping). Το "Blood boosting", η αφαίρεση και η επακόλουθη επανέγχυση του αίματος του αθλητή ώστε να αυξηθεί το επίπεδο της μεταφέρουσας οξυγόνο αιμοσφαιρίνης, εφαρμοζόταν από το '70. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή απαγόρευσε το ντόπινγκ αίματος σαν μέθοδο το 1986.
Δοκιμάστηκαν πάντως και άλλοι τρόποι προκειμένου να αυξηθούν τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης. Ένας από αυτούς ήταν η ερυθροποιητίνη (EPO). Η ερυθροποιητίνη συμπεριελήφθη στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών της ΔΟΕ το 1990, όμως η μάχη εναντίον της EPO εμποδίστηκε από την έλλειψη αξιόπιστης μεθόδου ανίχνευσης. Τελικά το 2000 στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϋ, εφαρμόστηκε ένα τεστ ανίχνευσης που βασίστηκε σε συνδυασμό εξέτασης αίματος και ούρων.

Συντονισμένες προσπάθειες

Το 1998 ένας μεγάλος αριθμός απαγορευμένων ουσιών βρέθηκαν από την αστυνομία σε μία έφοδο κατά τη διάρκεια του (ποδηλατικού) Γύρου της Γαλλίας (4). Το σκάνδαλο οδήγησε στην επανεκτίμηση του ρόλου των δημόσιων αρχών στα ζητήματα αντι-ντόπινγκ. Από το 1963, η Γαλλία υπήρξε η πρώτη χώρα που νομοθέτησε σχετικά με το αντι-ντόπινγκ. Ακολούθησαν και άλλες χώρες, αλλά η διεθνής συνεργασία περιορίστηκε στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης. Την δεκαετία του '80 υπήρξε μία σημαντική αύξηση της συνεργασίας μεταξύ διεθνών αθλητικών αρχών και διαφόρων κυβερνητικών υπηρεσιών. Πριν το 1998, σκεπτικισμός επικρατούσε σε διάφορα fora (IOC, αθλητικες ομοσπονδίες, κυβερνήσεις), που οδηγούσε σε διαφορετικούς ορισμούς, πολιτικές και κυρώσεις. Ένα αποτέλεσμα αυτής της σύγχυσης ήταν να αμφισβητούνται συχνά οι σχετικές κυρώσεις και ορισμένες φορές να ανατρέπονται στα δικαστήρια.
Το σκάνδαλο του Γύρου της Γαλλίας κατέδειξε την ανάγκη για μία ανεξάρτητη διεθνή υπηρεσία, που θα έθετε ενιαίους κανόνες για το αντι-ντόπινγκ και θα συντόνιζε τις προσπάθειες των αθλητικών οργανισμών και των δημόσιων αρχών. Η ΔΟΕ πήρε την πρωτοβουλία και συγκάλεσε την Παγκόσμια Διάσκεψη εναντίον του ντόπινγκ στη Λωζάννη το Φεβρουάριο του 1999. Μετά από την πρόταση της Διάσκεψης, ιδρύθηκε ο WADA (World Anti-Doping Agency) στις 10 Νοεμβρίου του 1999.



(1)Ο WADA (Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-ντόπινγκ) έχει δημιουργηθεί στη βάση της ίσης αντιπροσώπευσης του Ολυμπιακού Κινήματος και των δημόσιων αρχών. Χρηματοδοτήθηκε τα πρώτα δύο χρόνια από το Ολυμπιακό Κίνημα με 18,3 εκατομμύρια δολλάρια. Από το 2002, συμμετέχουν κατά το ήμισυ και οι κυβερνήσεις του κόσμου στο βαθμό που αναλογεί στην καθεμία. Τα προγράμματα ελέγχου του WADA εστιάζονται στους τοπ αθλητές, ιδίως σε περιοχές του κόσμου χωρίς εκτεταμένα προγράμματα ελέγχου ντόπινγκ...

(2)Η παλιότερη αναφορά λήψης φαρμάκων σε σύγχρονους αγώνες έγινε στους κολυμβητικούς αγώνες του Άμστερνταμ το 1865.

(3)'Ηδη από το 1982, η IAAF εγκατέλειψε την παραδοσιακή ιδέα του ερασιτεχνισμού και το 1985 δημιούργησε διαχειριστικά ταμεία για αθλητές. Έτσι άνοιξε ο δρόμος των υψηλών επιδόσεων και σε ένα μεγάλο αριθμό εξαιρετικά ταλαντούχων αθλητών. Σταδιακά, υπήρξε μία αλλαγή από τους λεγόμενους ερασιτέχνες, στους αθλητές με οικονομικά κίνητρα και στα χρηματικά έπαθλα. Έτσι από το 2001 η Διεθνής Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού Αθλητισμού ονομάζεται πλέον Παγκόσμια Ομοσπονδία Στίβου (International Association of Athletics Federations).
Σε μία Έκθεση που εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1999) αναφέρονται σαν αιτίες για τη διάδοση του φαινομένου του ντόπινγκ:
(α) τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από τον πρωταθλητισμό.
(β) η ανάμιξη της πολιτικής με τον αθλητισμό.
(γ) το ντόπινγκ λαμβάνει πλέον τη μορφή συστηματικής και οργανωμένης κατάχρησης αναβολικών από τις ομάδες και δεν αποτελεί μεμονωμένη πράξη.

(4)Ο ποδηλατικός Γύρος της Γαλλίας του 1998 ονομάστηκε "Γύρος της ντροπής" (Tour of Shame).

Υ.Γ.Στην ιστοσελίδα του Εθνικού Συμβουλίου Καταπολέμησης του Ντόπινγκ (Ε.Σ.ΚΑ.Ν.) υπάρχει μία πολύ καλή μονογραφία με τίτλο "Ντόπινγκ: σύγχρονη θεώρηση του προβλήματος".