Την δυναμική της συμμετοχής και της διαδραστικότητας που προσφέρει το διαδίκτυο στους απλούς πολίτες, αντιλήφθηκε από νωρίς ο επιχειρηματικός κόσμος και τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ηλεκτρονικό κατάστημα του Amazon, στην ιστοσελίδα του οποίου ο πελάτης μπορεί να καταγράψει τις απόψεις του για τα πωλούμενα προϊόντα (το σύστημα σχολίων θεωρείται αμφιλεγόμενο λόγω των διαφόρων αντικρουόμενων συμφερόντων που υποκρύπτονται). Τα ΜΜΕ, από παλιά, είχαν αποφασίσει να κάνουν ένα περιορισμένο άνοιγμα στους απλούς πολίτες, μέσω επιστολών ή σχολίων στις εφημερίδες ή στα περιοδικά και ζωντανών παρεμβάσεων στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Κάτι ανάλογο συνέβει στην συνέχεια και στους δικτυακούς τόπους των κυρίαρχων μέσων.
Όμως με την δυνατότητα που έδινε το internet, η μεσολάβηση που πρόσφεραν τα κυρίαρχα ΜΜΕ στην επικοινωνία και την δημοσιοποίηση των απόψεων των πολιτών ήταν πλέον ξεπερασμένη. Η δημιουργία των blogs και η τεράστια ανταπόκριση που είχαν στο κοινό, ανάγκασε τα ΜΜΕ να προσαρμοστούν στις νέες εξελίξεις, για να μην χάσουν την κυριαρχία τους και για να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία. Ήδη οι bloggers είχαν δώσει θετικά δείγματα γραφής για θέματα που είχαν χαθεί στα ψιλά των εφημερίδων, λόγω των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων από τα οποία τα τελευταία υποστηρίζονται. Απόδειξη αποτελεί το γεγονός οτι κανένα από τα μεγάλα ΜΜΕ των ΗΠΑ δεν ανέφερε οτι αφαιρέθηκαν από την κυβέρνησή της 8.000 σελίδες της έκθεσης για το Ιράκ που περιείχαν πληροφορίες για τις Αμερικανικές εταιρείες που προμήθευαν τα βιολογικά και χημικά "όπλα" στον Σαντάμ. Αντίθετα οι bloggers ανέδειξαν το θέμα.
Επίσης σημαντικά γεγονότα, όπως η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, το τσουνάμι στην Ασία και η τρομοκρατική επίθεση στο μετρό του Λονδίνου, αποτέλεσαν την χρυσή ευκαιρία, ώστε να αναδειχθεί η δημοσιογραφία των πολιτών, τόσο μέσω των blogs όσο και με την καταγραφή (με οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα) των συμβάντων από τους απλούς πολίτες.
Στη φωτογραφία μία Σουηδέζα μητέρα τρέχει να σώσει τα τρία της παιδιά από το τσουνάμι στη Ταϊλάνδη. Όλοι τελικά σώθηκαν. Φωτογραφία από το www.tsunamis.com/tsunami-pictures.html
Τα ίδια τα κυρίαρχα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι τους, αναζητούσαν και πρόβαλαν υλικό απο το κοινό. Είναι χαρακτηριστικό οτι η έρευνα The Euro RSCG/Columbia που διενεργήθηκε το 2005 στις ΗΠΑ με δείγμα 1200 δημοσιογράφων, αποκάλυψε οτι περισσότερο από το 51% των δημοσιογράφων διαβάζουν blogs ανελλιπώς και το 28% βασίζεται σε αυτά για το καθημερινό ρεπορτάζ τους. Οι λόγοι που ωθούσαν τους δημοσιογράφους να διαβάζουν τα ιστολόγια, περιλάμβαναν την αναζήτηση θεματολογίας (53%), την έρευνα και την αναζήτηση παραπομπών (43%), την αναζήτηση πηγών ειδήσεων (36%) και την αποκάλυψη σημαντικών ειδήσεων και σκανδάλων (33%).
Αφού λοιπόν τα ΜΜΕ δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τους bloggers, είχαν δύο λύσεις: ή να αντεπιτεθούν και να τους πολεμήσουν ή να τους ενσωματώσουν. Στην πλειοψηφία τους αποφάσισαν το δεύτερο. Η πρώτη ενέργεια: η φιλοξενία bloggers στις ιστοσελίδες των ΜΜΕ. Σιγά σιγά, τα περισσότερα εκδοτικά συγκροτήματα του εξωτερικού, μέσω των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων τους, άρχισαν να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα, εκμεταλλευόμενα την δύναμη και την εγκυρότητα που συνδέονται με το όνομά τους, για να προσελκύσουν αξιόλογους bloggers. Είναι χαρακτηριστικό οτι στην διεθνή εφημερίδα Metro μέσα σε 3 μέρες περισσότεροι από 2.300 bloggers συμφώνησαν να χρησιμοποιείται το υλικό τους στην εφημερίδα. Ο δικτυακός τόπος της εφημερίδας Guardian φιλοξενεί blogs που πολλές φορές κατευθύνουν τους αναγνώστες τους σε άλλες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, ακόμα και ανταγωνιστικών εφημερίδων. Ακόμα και τα μη διαδικτυακά μέσα, όπως ο επί πληρωμή και ο δωρεάν τύπος, προσφέρουν βήμα σε bloggers για να γράψουν, εκμεταλλευόμενοι την δημοφιλία τους. Η μεγάλη αντίφαση βέβαια έγκειται στην αντίθεση ανάμεσα στα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που συνδέονται με το κάθε κυρίαρχο ΜΜΕ και στην ανεξαρτησία της έκφρασης του blogger. (Η προσωπική μου άποψη είναι αρνητική σχετικά με τον εναγκαλισμό των bloggers με τα κυρίαρχα ΜΜΕ σε οποιοδήποτε επίπεδο).
Η επόμενη ενέργεια για κάποια από τα ΜΜΕ, ήταν η ενσωμάτωση των πολιτών-δημοσιογράφων (που συνέβαλαν δωρεάν στην ύλη και μείωναν τελικά το κόστος) στο κύριο κορμό των ειδήσεων ή κάτω από μία ειδική κατηγορία, δίνοντας την "ψευδαίσθηση" του εκδημοκρατισμού και της συμμετοχικότητας, μέσα στα πλαίσια βέβαια των περιορισμών που έχουν θέσει οι ιδιοκτήτες και οι αρχισυντάκτες. Τα κυρίαρχα μέσα αποσκοπούν στην επιβεβαίωση της κυριαρχίας τους και της αξιοπιστίας τους, συνδέοντας το κατεστημένο της κατευθυνόμενης ενημέρωσης που παρέχουν με την ανεξαρτησία των πολιτών-δημοσιογράφων, στα πλαίσια των διαφημιστικών και επικοινωνιακών παιχνιδιών για την αύξηση της αναγνωσιμότητας και της επισκεψιμότητας. Για παράδειγμα, στο CNN τα ρεπορτάζ των πολιτών (”i-Reports”) εμφανίζονται στη νέα ενότητα με το όνομα CNN Exchange, όμως μόνο το 10% των φωτογραφιών και των videos των πολιτών εμφανίζονταν στην ιστοσελίδα του CNN. (Η πιό πρόσφατη (2/2008) εξέλιξη είναι ενδιαφέρουσα: το CNN δημιούργησε αυτόνομη ιστοσελίδα iReport, στην οποία πλέον θα εμφανίζονται μόνο οι ειδήσεις των πολιτών αλογόκριτες).
Το AlterNet, είναι ένα βραβευμένο περιοδικό που στοχεύει στο να "εμπνεύσει τους πολίτες, ώστε αυτοί να δράσουν και να υπερασπιστούν μεταξύ άλλων το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες, την κοινωνική δικαιοσύνη και την πραγματική ενημέρωση".
Υποστηρίζει οτι στις ΗΠΑ, το 80% των θεατών του Fox νόμιζε οτι ο Σαντάμ είχε βιολογικά όπλα, οτι τα ανακάλυψε ο στρατός των ΗΠΑ και οτι ο Σαντάμ συνδεόταν με την υπόθεση της 11ης Σεπτεμβρίου. Το ποσοστό αυτό έπεφτε στο 23% στο ημι-ανεξάρτητο ραδιόφωνο NPR (Νational Public Radio) και την πολυσυλλεκτική τηλεόραση του PBS (Public Broadcasting Service) και ακόμα χαμηλότερα σε όσους μάθαιναν τις ειδήσεις από το Internet. Οι μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί ιδίως στις ΗΠΑ (όπως το CNN), διαδραμάτισαν διαχρονικά σημαντικό ρόλο στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Η συμμετοχή των πολιτών-δημοσιογράφων στους οργανισμούς αυτούς ενισχύει τον προπαγανδιστικό ρόλο των τελευταίων.
Το Current Τv, το καναλι που ίδρυσε πριν 2 χρόνια ο Αλ Γκορ (που πρέπει να θυμίσουμε οτι υπήρξε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης των ΗΠΑ μεταξύ 1993 και 2001, επί των ημερών της οποίας βομβαρδίστηκε η Σερβία), καλεί τους χρήστες του διαδικτύου να συμβάλλουν στην κάλυψη και την αναμετάδοση ειδήσεων. Το Γαλλικό News 24, στο εγχείρημα με το όνομα The Observers, δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να κάνει ρεπορτάζ, αλλά τελικά έμπειροι συντάκτες επιμελούνται και διαμορφώνουν το περιεχόμενο. Το MSNBC (συνεργασία της Μicrosoft και του NBC) δέχεται ρεπορτάζ από πολίτες-δημοσιογράφους στην ενότητα Citizen Journalists Report. Κάποιες προσπάθειες βέβαια είναι αποτυχημένες, όπως αυτή του Υahoo να συγκεντρώσει οπτικό υλικό από το κοινό.
Η παραγωγή προγραμμάτων με χαμηλό κόστος απαιτεί την χρησιμοποίηση πολιτών, που ενδιαφέρονται (ή έχουν ψώνιο) για την προβολή τους. Η εταιρεία παραγωγής Εndemol, δημιουργός του Βig Brother, ξεκίνησε πρόσφατα την δημιουργία ειδησεογραφικών προγραμμάτων με ειδήσεις που "παράγονται" από τους ίδιους τους πολίτες. Το πρόγραμμα "Εγώ στην Τηλεόραση" καταμετρά ήδη 150 συνεργάτες, και ο στόχος είναι τα 300 άτομα σε όλη την Ολλανδια. Να σημειώσουμε οτι από τον Αύγουστο του 2007, την Endemol έχει εξαγοράσει η κοινοπραξία Edam Acquisition, με κυρίαρχη την Mediaset του Σίλβιο Μπερλουσκόνι.
Τον Δεκέμβριο του 2007 το MTV ανακοίνωσε οτι σχημάτισε μία ομάδα 51 ερασιτεχνών δημοσιογράφων (ένας για κάθε πολιτεία των ΗΠΑ), για να καλύψουν τις προεδρικές εκλογές του 2008 και να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός νεανικοτερου κοινού. Από τον Ιανουάριο του 2008 έχουν ξεκινήσει εβδομαδιαίες εκπομπές στο MTV Mobile, στο δίκτυο του ThinkMTV (όπου συμμετέχουν νέοι από τη δεξαμενή του τηλεοπτικού κοινού του MTV) και στις περισσότερες από 1800 ιστοσελίδες του Online Video Network του Associated Press.
Παραλλαγή των παραπάνω τακτικών, αποτελεί η συνεργασία μεταξύ δημοσιογραφίας των πολιτών και κυρίαρχων ΜΜΕ. Το Associated Press έχει κάνει συμφωνία με το NowPublic.com, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες που έχουν τραβήξει πολίτες, σε δικά του ρεπορτάζ. Το πρακτορείο Reuters ήδη χρησιμοποιεί υλικό από το Global Voices, προκειμένου να μεταφέρει την φωνή των Αφρικανών bloggers στο ευρύτερο κοινό μέσω του Reuters Africa. Να σημειώσουμε οτι το Global Voices, που έχει λάβει ήδη 2 επιχορηγήσεις από το Reuters πριν κάνει μαζί του την οικονομική και επιχειρηματική συμφωνία, διευθύνεται από μία συντακτική ομάδα από 17 bloggers από όλο τον κόσμο, ενώ συμμετέχουν και άλλοι 80 εθελοντικά και το βάρος δίνεται στο περιεχόμενο που προέρχεται από τις χώρες της υδρογείου, πλήν των Ευρωπαϊκών και της Βόρειας Αμερικής.
Το επόμενο βήμα είναι η συμμετοχή μέσω κεφαλαίων, η εξαγορά ή η συγχώνευση μικρών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων από επιχειρηματικά κεφάλαια. Το LiveJournal, είναι μία ιστοσελίδα και ταυτόχρονα μία κοινότητα ιστολόγων που δημιουργήθηκε από τον ειδικό στα κομπιούτερς Brad Fitzpatrick τον Μάρτιο του 1999 και από τότε αναπτύχθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Η LiveJournal Inc. πλέον ανήκει στην SUP, μία διεθνή εταιρεία ΜΜΕ που συστήθηκε το 2006 από Ρωσικά κεφάλαια, που διοχετεύονται σε διάφορες δραστηριότητες (όπως π.χ. σε ποδοσφαιρικές ομάδες). Σε μία άλλη περίπτωση τον Νοέμβριο του 2007 το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) αγόρασε το 30% του βασισμένου στην συμμετοχική δημοσιογραφία Scooplive (που έχει μετονομαστεί πλέον σε CitizenSide), το οποίο δημιουργήθηκε προκειμένου οι πολίτες να πουλούν φωτογραφίες ή videos που ενδιαφέρουν τα ΜΜΕ.
Αν στα προηγούμενα παραδείγματα, μία απλή έρευνα μπορεί να αποδείξει τους πραγματικούς ιδιοκτήτες, τους χορηγούς και τα ονόματα των δημοσιογράφων, η επόμενη μορφή δημοσιογραφίας των πολιτών είναι η πιό επικίνδυνη. Πρόκειται για αυτήν που ασκείται από επώνυμους δημοσιογράφους, οι οποίοι κρύβοντας την ταυτότητά τους και εμφανιζόμενοι ως πολίτες-δημοσιογράφοι, παίζουν το παιχνίδι των κυρίαρχων μέσων μέσα από πιασάρικες ειδήσεις και θέματα, που έχουν τον χαρακτήρα του εμπιστευτικού και του αποκλειστικού. Πληροφορίες που εντυπωσιάζουν σε πρώτη ανάγνωση, αλλά αρκεί να χρησιμοποιήσεις την απλή λογική για να καταλάβεις αν ο αθρογράφος είναι πολίτης-δημοσιογράφος ή όχι. Θα μιλήσω εκτενέστερα σε άλλο κείμενο.(2)
Η δημοσιογραφία των πολιτών αποτελεί στην ουσία μία βαθειά πολιτική πράξη και ένα απαραίτητο στοιχείο της πρέπει να είναι η αντικειμενικότητα. Λόγω των δεδομένων δυσκολιών, ο μεμονωμένος πολίτης-δημοσιογράφος μέσω του ιστολογίου του ή της ιστοσελίδας του περιορίζεται κυρίως στην αναμετάδοση των πληροφοριών, στην ανάλυση των γεγονότων, στην αποκάλυψη όσων συμβαίνουν στον χώρο της καθημερινότητάς του και της εργασίας του και σε υποτυπώδεις προσωπικές έρευνες. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε αυτήν την πρακτική, αλλά η δημοσιογραφία των πολιτών που απευθύνεται σε μεγαλύτερο κοινό έχει άλλες απαιτήσεις, που καλύπτονται μόνο από συλλογική δράση.
Οι πρώτες προσπάθειες είχαν σαν αφορμή τον αποκλεισμό κοινωνικών και πολιτικών ομάδων από την έκφραση της δικής τους άποψης μέσω των mainstream ΜΜΕ. Για τον λόγο αυτό τα δίκτυα ανεξάρτητης ενημέρωσης (όπως τα Indymedia) αντιπροσωπεύουν τους πολίτες που ανήκουν κυρίως στον χώρο της άκρας αριστεράς και του πολιτικού ακτιβισμού. Στην συνέχεια όμως το φαινόμενο γενικεύτηκε. Το internet έδωσε σε ετερόκλητες ομάδες ανθρώπων το βήμα να πολιτικολογήσουν, να αμφισβητήσουν και να ερευνήσουν. Στο στόχαστρο βρέθηκαν ακόμα και αυτοί που υποτίθεται οτι μας ενημέρωναν με αντικειμενικότητα. Το BBCWATCH reports αποδεικνύει πώς το BBC επανειλλημένα αποτυγχάνει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του για αμερόληπτη ενημέρωση με ακριβή στοιχεία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το Bildblog, ένα επιτυχημένο Γερμανικό blog που ασχολείται με τα λάθη και τις κατασκευασμένες ειδήσεις της εφημερίδας Bild. Το Iraq Body Count καταγράφει τον πραγματικό αριθμό των θανάτων πολιτών στο Ιράκ μετά την εισβολή του 2003, αμφισβητώντας τα νούμερα που δίνουν τα ΜΜΕ. Για την προκατάλλειψη και την λογοκρισία των ΜΜΕ, δραστηριοποιούνται σε όλο τον κόσμο πολίτες, ομάδες και οργανισμοί, όπως το Fair, ένας οργανισμός που παρακολουθεί την πρακτική των ειδησεογραφικών δικτύων και μας δίνει πολύτιμα στοιχεία.
Τέλος τα κυρίαρχα ΜΜΕ δεν έχουν συνειδητοποιήσει οτι οι προτεραιότητες των αναγνωστών (και ιδίως των νέων) έχουν αλλάξει. Μάλιστα εξαιτίας της πολιτικής των περικοπών που ακολούθησαν, κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση, απολύοντας συντάκτες ειδικευμένους σε διάφορους τομείς, οι οποίοι κόστιζαν όμως αρκετά. Οι τελευταίοι αντικαταστάθηκαν από νέους ανειδίκευτους δημοσιογράφους, πενιχρά αμοιβόμενους, οι οποίοι εξαναγκάζονται να γράφουν για διάφορα θέματα, των οποίων δεν είναι γνώστες. Η στροφή των νέων πολιτών σε άλλου τύπου ενημέρωση, αντανακλά και τις προτεραιότητές τους. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ (Project for Excellence in Journalism), στο διαδίκτυο εμφανίστηκαν ιστοσελίδες εναλλακτικής ενημέρωσης που περιέχουν κυρίως θέματα από ιστολόγια ή άλλες πηγές που μπορεί να μήν περιέχουν ειδήσεις (όπως το Youtube) και το χαρακτηριστικό είναι οτι μόνο το 5% των θεμάτων τους ασχολούνταν με τις 10 σημαντικότερες ειδήσεις των παραδοσιακών μέσων! Το 40% των πληροφοριών αφορούσαν την τεχνολογία και την επιστήμη, τομείς που υποβαθμίζονται στα παραδοσιακά ΜΜΕ. Μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Gizmodo, ένα blog που δημιουργήθηκε το 2002, ασχολείται μόνο με την τεχνολογία και κάθε μήνα διαβάζονται 50 εκατομμύρια σελίδες του. Έμφαση σε εξειδικευμένο θεματικό περιεχόμενο, δίνουν ορισμένα εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης (όπως το Slashdot, το Metafilter ή το Kuro5hin) με βάση τη συνεργασία και την συνεισφορά, στα οποία οι συμμετέχοντες αναλαμβάνουν πολλαπλούς ρόλους: του δημιουργού του περιεχομένου, του αρχισυντάκτη, του επιμελητή, του διαφημιστή και του αναγνώστη! Τα θεματοποιημένα και εξειδικευμένα blogs και οι αντίστοιχες ιστοσελίδες, αναδεικνύουν το μεγάλο πλεονέκτημά τους: κάθε χρήστης του internet είναι δυνητικά ειδικός σε κάποιο θέμα, και πιθανότατα ειδικότερος από οποιονδήποτε δημοσιογράφο.Όπως αναφέρει o Dan Gillmor στο βιβλίο του "Εμείς είμαστε το μέσο" (We the media) (1), "δεν θα πρέπει να θεωρούμε αυτές τις εξελίξεις απειλή. Πρόκειται, μάλλον, για την καλύτερη ευκαιρία που παρουσιάστηκε εδώ και δεκαετίες να δημιουργήσουμε μία καλύτερη μορφή δημοσιογραφίας".
(1)"Εμείς είμαστε το μέσο" (We the media) του Dan Gillmor, σελ.182
(2) 24/2/2008: Η σειρά των κειμένων γράφτηκε με την αφορμή του "αποκαλυπτικού" press-gr.blogspot.com. Οι τελευταίες εξελίξεις περί της οικονομικής εφημερίδας "Ο Κόσμος του Επενδυτή" και γνωστών δημοσιογράφων, επιβεβαιώνουν τις απόψεις μου. Ούτως ή άλλως το έκτο και τελευταίο μέρος της σειράς θα είναι αφιερωμένο στο press-gr, αλλά και σε άλλα ανάλογα παραδείγματα "δημοσιογραφίας των πολιτών".
Παραπέμπω σε κείμενα του Πρώτου Θέματος και των Νέων.
Επίσης παραπέμπω στην ιστοσελίδα του Αντέννα και στο βίντεο με τίτλο "Καταγγελίες σοκ για εκβιασμούς μέσω internet" και με επιφύλαξη στο Lupus Cynodictus.
Το ξαδερφάκι http://www.apomesa.info/ συμπαρίσταται βεβαίως στο press-gr.
(συνεχίζεται με το 5ο μέρος: Indymedia)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου