Μεταμοσχεύσεις και εκκλησία

Με την αφορμή της (τελικά ανεπιτυχούς) προσπάθειας μεταμόσχευσης ήπατος του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου στο Μαϊάμι των ΗΠΑ στις 8/10/2007, έκανα μία μικρή έρευνα γύρω από την επίσημη θέση της Εκκλησίας της Ελλάδος στο θέμα των μεταμοσχεύσεων και τα διάφορα πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν από αυτήν. Στην Ορθόδοξη θρησκεία, η Εκκλησία της Ελλάδος με επίσημο έγγραφο της Ιεράς Συνόδου, επίσημα πρώτη τοποθετήθηκε όσον αφορά τις μεταμοσχεύσεις, στις 7 Οκτωβρίου του 1999. Το έγγραφο αυτό αποτελείται από 55 άρθρα, κατανεμημένα σε 12 θεματικές ενότητες, ενώ παρουσιάζονται οι γενικές και ειδικές αρχές που διέπουν τον προβληματισμό της Εκκλησίας. Μιλά για την αγάπη, την συναλληλία και την καλλιέργεια αυτοθυσιαστικού φρονήματος.
Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος στις 8/3/2001 αφού συμφωνεί κατ'αρχήν με τη πρακτική των μεταμοσχεύσεων, διατυπώνει τις επιφυλάξεις του κυρίως για το τί σημαίνει εγκεφαλικός θάνατος και σημειώνει οτι "επί τού παρόντος ανοιχτά συμπαριστάμεθα στη δωρεά των διδύμων οργάνων και των ιστών (κερατοειδούς, δέρματος, μυελού οστών κ.λπ) πιστεύοντας οτι σύντομα θα είμαστε και στην ευχάριστη θέση να προχωρήσουμε περισσότερο", ενώ έχει συστήσει και την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Βιοηθικής με επικεφαλής τον (τότε) Αρχιμανδρίτη (και νυν μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής) Νικόλαο Χατζηνικολάου (ο οποίος από το 1993 είχε ιδρύσει και αναλάβει την διεύθυνση του Κέντρου Βιοϊατρικής Ηθικής καί Δεοντολογίας). Πρόσφατα στις 29/8/2007 ο Αρχιεπίσκοπος δήλωσε οτι "τις μεταμοσχεύσεις η Εκκλησία αποδέχεται και ευλογεί, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις".
Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο προϋπόθεση της μεταμόσχευσης αποτελεί η διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου που "αποτελεί γεγονός οριστικής και ανεπιστρέπτου καταστροφής του εγκεφάλου και κατάστασιν πλήρους απωλείας αισθήσεων και συνειδήσεως. Κατ' αυτόν, η αναπνευστική λειτουργία συντηρείται μόνον μηχανικώς, η δε διακοπή της τεχνικής υποστηρίξεως οδηγεί εις σχεδόν άμεσον παύσιν και της καρδιακής λειτουργίας". Ο εγκεφαλικός θάνατος επιβεβαιώνεται από το θάνατο του εγκεφαλικού στελέχους, τμήματος του εγκεφάλου, όπου εδράζεται και το κέντρο της αναπνοής. Αν αυτό καταστραφεί, η αναπνοή πλέον μπορεί να υποστηριχθεί μόνο μηχανικά. Το ερώτημα εδώ συνίσταται στο κατά πόσο η δυνατότητα λήψης μοσχεύματος από ενα άνθρωπο εγκεφαλικά νεκρό, αντιβαίνει στην άποψη της εκκλησίας που αρνείται την αποσύνδεσή του από τα μηχανήματα υποστήριξης των ζωτικών του λειτουργιών, ως πράξη παθητικής ευθανασίας. Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Φθιώτιδος Νικόλαο στον τόμο "Εκκλησία και μεταμοσχεύσεις", πού εξέδωσε το 2002 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, προλογίζοντας ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλος, εκφράζει τούς προβληματισμούς, αλλά και την φιλανθρωπία της Εκκλησίας συνάμα, με τα εξής λόγια: "Το πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο στην περίπτωση των πτωματικών μοσχευμάτων, δηλαδή όταν οι ιστοί η τα όργανα πού προορίζονται για μεταμόσχευση αφαιρούνται από 'εγκεφαλικά νεκρούς' ανθρώπους". Υπάρχει λοιπόν διάσταση απόψεων για την αφαίρεση οργάνων με διαπιστωμένο εγκεφαλικό θάνατο και προβληματισμός για την χρονική στιγμή του πραγματικού θανάτου και της εξόδου της ψυχής από το σώμα συμφωνα με την άποψη της Εκκλησίας, αν δηλαδή ο εγκεφαλικός θάνατος ταυτίζεται με τον θάνατο του ανθρώπου.
Στο άρθρο του (τότε) Αρχιμανδρίτη π. Νικ. Χατζηνικολάου, προέδρου Ειδικής επιτροπής της Δ.Ι.Σ. επί της Βιοηθικής "Μ Ε Τ Α Μ Ο Σ Χ Ε Υ Σ Ε Ι Σ... Ηθική... και Δεοντολογία" στο οποίο υποστηρίζει τις μεταμοσχεύσεις, και στην παράγραφο Η «ΜΗ ΗΘΙΚΗ» ΠΛΕΥΡΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ, διαβάζουμε: "Οι βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους στρέφεται η κριτική κατά των μεταμοσχεύσεων είναι το ενδεχόμενο της διαπίστωσης του εγκεφαλικού θανάτου χωρίς την ακριβή τήρηση των κριτηρίων του, το εμπόριο των οργάνων, η αλόγιστη προβολή των ΜΜΕ προς όφελος και συμφέρον συγκεκριμένων γιατρών και μεταμοσχευτικών κέντρων, η μη δίκαιη κατανομή μοσχευμάτων, η παραβίαση της λίστας των υποψήφιων ληπτών και τέλος η υιοθέτηση της λεγόμενης «εικαζόμενης συναίνεσης»".
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σχολιάσω οτι στην περίπτωση του Αρχιεπισκόπου ισχύουν 2 από τα "μή ηθικά" δεδομένα: η μή δίκαιη κατανομή των μοσχευμάτων και η παραβίαση της λίστας, αφού σύμφωνα με το ιατρικό κέντρο του Μαϊάμι, ο Αρχιεπίσκοπος δεν πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για την μεταμόσχευση ήπατος (χρειάστηκε η προσωπική παρέμβαση του καθηγητή κυρίου Τζάκη), ενώ η σημαίνουσα θέση του, του επέτρεψε να προηγηθεί άλλων συνανθρώπων του στο αδυσώπητο κυνήγι ενός μοσχεύματος. Οι μή πληρούμενες προϋποθέσεις (μεταξύ των οποίων 2 καρκίνοι με πιθανολογούμενες μεταστάσεις), οδήγησαν και στην αποτυχία της επέμβασης. Ευτυχώς το μόσχευμα τελικά δόθηκε σε άλλο συνάνθρωπό μας, αφού είχε προβλεφθεί το ενδεχόμενο αποτυχίας της αρχικής μεταμόσχευσης.
Τέλος θα ήθελα να σημειώσω την πρόοδο που έχει επιτελέσει η Εκκλησία της Ελλάδος στο πώς αντιμετωπίζει το θέμα των μεταμοσχεύσεων, σε σχέση με παλιότερες σκοταδιστικές και αναχρονιστικές απόψεις γερόντων και μοναχών. Ελπίζω η πρόοδος αυτή να συνεχιστεί και να γίνουν και άλλα βήματα μπροστά.

Υ.Γ.1.Προσπάθησα να αναδείξω μερικές μόνο πτυχές του ζητήματος, όσες θεώρησα σημαντικές, ως μή ειδικός. Παρακαλώ το κείμενο να κριθεί με την ανάλογη επιείκεια.
Υ.Γ.2.Το κείμενο αυτό γράφτηκε πριν ανακοινωθεί η αποτυχία της προσπάθειας για μεταμόσχευση. Η αρνητική αυτή εξέλιξη, με υποχρέωσε να αναβάλλω τη δημοσίευση, για κάποια στιγμή που η κατάσταση θα είχε συναισθηματικά αποφορτιστεί.