Internet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση (μέρος 5ο: Indymedia)

Η ιστορία ξεκίνησε ουσιαστικά το 1999, όταν ακτιβιστές στο Σιάτλ δημιούργησαν το πρώτο Ανεξάρτητο Κέντρο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Independent Media Center ή Indymedia ή IMC) ως αντίδραση στην συνάντηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) που διεξήχθει στην πόλη και ως προσπάθεια μιάς διαφορετικής κάλυψης των γεγονότων και των διαδηλώσεων (η συνήθης τακτική των ΜΜΕ ήταν να συνδέουν τις διαδηλώσεις με τη βία και τα επεισόδια).

(φωτογραφία από το http://www.justicedenied.org)

Το Indymedia είναι ένα παγκόσμιο δίκτυο από συμμετοχικούς (participatory) πολίτες-δημοσιογράφους, που συμβάλλουν κάνοντας ρεπορτάζ πάνω σε πολιτικά και κοινωνικά θέματα, με αριστερή και αντικαπιταλιστική φιλοσοφία, που διάκειται αρνητικά στην παγκοσμιοποίηση. Αποτέλεσε την εναλλακτική πρόταση στα κυβερνητικά και κυρίαρχα ΜΜΕ, διευκολύνοντας όσους πολίτες ήθελαν να δημοσιεύσουν το ρεπορτάζ τους, όσο πιο άμεσα γινόταν. Έτσι δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ επωνύμων και ανωνύμων δημοσιεύσεων και μόνο η διαχειριστική ομάδα, έκανε διαλογή σε άρθρα και σχόλια, αποφασίζοντας ποιά θα δημοσιευθούν. Το σύνολο των IMC σχηματίζουν το Δίκτυο των IMC, η κεντρική ιστοσελίδα του οποίου βρίσκεται στη διεύθυνση www.indymedia.org. Σύμφωνα με το athens Indymedia "το Indymedia φιλοδοξεί να εμπνεύσει τους ανθρώπους να γίνουν οι ίδιοι τα μέσα ενημέρωσης, δημιουργώντας και παρουσιάζοντας μόνοι τους την αφήγηση και την ανάλυση των γεγονότων που τους αφορούν".
Η διείσδυση του Indymedia στον παγκόσμιο ιστό δημιούργησε αρχικά έντονο ενδιαφέρον. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2006 υπήρχαν πάνω από 150 δίκτυα σε όλο τον κόσμο. Τον Οκτώβριο του 2004, το FBI με μία αστυνομική του έφοδο, κατάσχεσε τους σέρβερ, της αμερικανικής εταιρείας Rackspace που φιλοξενούσαν το Indymedia, και οδήγησε 20 κόμβους ισάριθμων περιοχών εκτός λειτουργίας. Η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ιταλία και η Βραζιλία ήταν μεταξύ των χωρών που επλήγησαν. Επιθέσεις έχουν δεχθεί δημοσιογράφοι του Indymedia σε όλο τον κόσμο (υπάρχουν ακόμα και νεκροί, όπως ο Brad Will), ενώ στην Ιταλία τον Νοέμβριο του 2003, 17 βουλευτές του δεξιού κόμματος Εθνική Συμμαχία (Alleanza Nazionale) ζήτησαν το κλείσιμο του τοπικού Indymedia. Η επιτυχία του Indymedia αφορούσε την δυνατότητα των χρηστών του internet να εκφράζονται ελεύθερα σε ένα συλλογικό εγχείρημα, να δημοσιοποιούν ειδήσεις χωρίς μεσολάβηση, μέσα από την ματιά του πολίτη, να μιλούν για την αντιπαγκοσμιοποίηση και να παρακάμπτουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ. H συμμετοχή επεκτείνεται σε κείμενα, φωτογραφίες και video, που κάποιες φορές έχουν αποκαλυπτικό και αποκλειστικό περιεχόμενο, το οποίο μπορεί να μην έχει παρουσιαστεί από τα mainstream ΜΜΕ, και το οποίο να αποτελέσει στη συνέχεια θέμα για αυτά, ως αποτέλεσμα της βαρύτητας και της ανταπόκρισης του περιεχομένου του από το κοινό (π.χ. video βασανιστηρίων κρατουμένων από αστυνομικούς, που πρωτοανέβηκε σε blog και αναπαράχθηκε στο Indymedia). Μάλιστα σε αντιδιαστολή με το copyright, εφαρμόζεται το copyleft, δηλαδή το περιεχόμενο μπορεί να διανεμηθεί ελεύθερα για μη κερδοσκοπικούς λόγους.



Η οργάνωση όμως του Indymedia ως δίκτυο, βασισμένη σε μία θεωρητική οριζόντια δομή χωρίς ιεραρχία, κατέρρευσε σε πολλές περιπτώσεις στην πράξη, όταν οι πιο δυναμικοί ανέλαβαν τα ηνία, επιβάλλοντας τις απόψεις τους και δημιουργώντας μία άτυπη ιεραρχία. Ο ιδεαλισμός συντρίφτηκε από την πεζή πραγματικότητα και τα ανθρώπινα πάθη, και το ιδεολογικό-πολιτικό καπέλωμα απομάκρυνε τον κόσμο που περίμενε μία πραγματικά ανεξάρτητη ενημέρωση.
Η περίπτωση του Indymedia της Θεσσαλονίκης (που πλέον έχει σταματήσει τη λειτουργία του) είναι ενδεικτική της αρχικής αθωότητας και της ανώμαλης προσγείωσης. Σύμφωνα με τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας, ο αποκλεισμός ή ο εκφυλισμός της συλλογικής έκφρασης του αντιεξουσιαστικού χώρου σε άλλα μέσα (ραδιόφωνο, εφημερίδες), ώθησε την ομάδα στην δημιουργία του παραρτήματος του Indymedia στη Θεσσαλονίκη το 2001. Διαβάζουμε οτι "το Indymedia ήταν μια από τις πρώτες απόπειρες στην Ελλάδα να υπάρξει ένας τόπος αντιπληροφόρησης, ενημέρωσης και συζήτησης στο διαδίκτυο". Όμως στην πορεία οι ίδιοι αποκαλύπτουν: "συνειδητοποιούμε ότι οι ιδεολογικές αρχές του δικτύου (της ανεξαρτησίας, του μη εμπορευματικού και μη θεσμικού χαρακτήρα) καταπατούνται ή ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο". Το αποτέλεσμα ήταν να διαχωρίσουν τη θέση τους από τα υπόλοιπα δίκτυα και τελικά να σταματήσουν την δραστηριότητά τους.
Άλλη μία περίπτωση είναι αυτή του indy.gr. Η ομάδα του περιλαμβάνει και ορισμένους από όσους συμμετείχαν στο Αθηναϊκό Indymedia. H Διαχειριστική Ομάδα του Αthens Indymedia οδηγήθηκε σε συγκρούσεις και διαφωνίες και ορισμένοι αποχώρησαν αποφασισμένοι να μην κάνουν τα λάθη του Athens Indymedia. Από τα κρίσιμα συμπεράσματα στα οποία οδηγούνται, αποκαλύπτεται και η στρεβλή λειτουργία του Athens Indymedia: "δεν θεωρούμε ότι είναι δική μας δουλειά να ορίσουμε τι ακριβώς είναι αυτό το (αντιπαγκοσμιοποιητικό) κίνημα, ποιες ομάδες είναι μέσα και ποιες έξω. Ούτε, φυσικά, μπορούμε να λαμβάνουμε πολιτικές αποφάσεις στο όνομά του"..."η συντακτική ομάδα, δεν μπορεί να χρησιμοποιεί την κεντρική στήλη για κάτι περισσότερο από την παροχή πληροφόρησης για τα θέματα που αναδεικνύονται από την κοινότητα. Δεν είναι δουλειά μας να δώσουμε την σωστή γραμμή για κάθε θέμα"..."αφού δεχόμαστε ότι το μέσο δεν είναι πολιτικό εργαλείο της ομάδας που το διαχειρίζεται".
Το Indystar, μία παραλλαγή Indymedia, που η διαφορά του έγκειται στο οτι δεν υπάρχει συντακτική ομάδα για τη διαχείριση των άρθρων, εχει διακόψει τη λειτουργία του από το 2006. Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται σήμερα το Athens Indymedia και το Patras Indymedia. Παρ' όλο τον αριστερό (και υποτίθεται πιό προοδευτικό) προσανατολισμό του Indymedia, αποκλείονται όσα κείμενα παρεκλίνουν από τα πιστεύω της Διαχειριστικής Ομάδας (παράδειγμα: οι αρνητικές απόψεις για τον αναρχικό Δημητράκη), και όχι μόνο όσα είναι εθνικιστικά ή ρατσιστικά. Η σύνδεση με τον αναρχικό χώρο είναι προφανής. Κλεμμένο υλικό (αρπαγή δύο ασπίδων και ενός κράνους κατά τη διάρκεια αιφνιδιαστικής επίθεσης ομάδας αναρχικών σε διμοιρία των ΜΑΤ) εμφανίστηκε στα χέρια νεαρών με καλυμμένα πρόσωπα σε φωτογραφία στο Ιndymedia

(φωτογραφία από την Ελευθεροτυπία)

Από τις ιστοσελίδες του συντηρείται η πολεμική ατμόσφαιρα μεταξύ του αντιεξουσιαστικού χώρου και της ακροδεξιάς, όπως σε κείμενα με τίτλο "Οι φασίστες σηκώνουν κεφάλι; Να τους το κόψουμε!" (12 Νοεμβρίου 2007), ή δίνουν ραντεβού για αντισυγκεντρωσεις, που οδηγούν σε αντιπαράθεση και επεισόδια: "Τσακίστε τους φασίστες. Το Σάββατο 1/3/08 στις 7.00 το απόγευμα οι φασίστες έχουν συγκεντρωση για τη Μακεδονία. Ας οργανώσουμε πάλι αντισυγκέντρωση όπως στις 2/2/08".
Σε σχέση με τη λογοκρισία, ενώ το Αγγλικό indymedia κρύβει τα λογοκριμένα κείμενα (τα οποία όμως είναι προσβάσιμα), το Αθηναϊκό τα κόβει, εξαφανίζοντάς τα (υπόθεση Βούτση, όπου δεν υπάρχει το όνομα του γιού του στην υπόθεση της ληστείας, αλλά μόνο η απάντηση του κ.Βούτση και όταν είχαν περάσει 3 μέρες). Παρ'ότι διαβάζουμε οτι "η Διαχειριστική Ομάδα του Athens Indymedia έχει τρεις δυνατότητες παρέμβασης : να κρύβει, να διαγράφει ή να τροποποιεί [όταν κρίνεται απαραίτητο]δημοσιεύσεις ...δημοσιεύσεις που δεν συνάδουν με τον πολιτικό χαρακτήρα του site δεν διαγράφονται αλλά κρύβονται", στην ουσία οι κρυμμένες δημοσιεύσεις είναι εξαφανισμένες. Ενδιαφέρον έχει να δούμε ποιά χαρακτηριστικά έχουν οι δημοσιεύσεις που η Διαχειριστική Ομάδα "κρύβει": "Είναι φασιστικού και ρατσιστικού περιεχομένου, είναι σεξιστικές, είναι υβριστικές εμφανώς προσβλητικές πρακτορολογικές απειλητικές ή αποτελούν προσωπικές επιθέσεις, περιέχουν κομματική εκλογική προπαγάνδα, συνιστούν άμεση ή έμμεση διαφημιστική προβολή προϊόντων ή υπηρεσιών, είναι εμφανώς ψευδείς παραπλανητικές ή συκοφαντικές, είναι άσχετες ή χωρίς περιεχομένο, σχόλια κάτω από δημοσιεύσεις που αφορούν συλληφθέντες ή υπόδικους αγωνιστές, σχόλια ενημέρωσης που είναι στείρα αναπαραγωγή του καθεστωτικού λόγου στα Τοπικά Νέα". Το οξύμωρο είναι οτι οι ειδήσεις συχνά είναι στείρα αναπαραγωγή άλλων ειδησεογραφικών πηγών και παραπέμπουν στον "αστικό" (όπως χαρακτηρίζεται) τύπο, χωρίς link. Το αποκορύφωμα είναι οτι οι δημοσιεύσεις κόβονται όταν "περιέχουν άχρηστο υλικό ασύμφωνο με τον πολιτικό χαρακτήρα του site".
Επαφίεται λοιπόν στην Διαχειριστική Ομάδα να αποφασίσει τι θα "κρύψει" και τι θα κόψει. Και από ότι φαίνεται το κρύψιμο και το κόψιμο, έχει οδηγήσει στην απομόνωση και στην περιθωριοποίηση ένα μέσο που ξεκίνησε με πολλές ελπίδες. Κανένας δεν έχει αντίρρηση οποιοσδήποτε ιστότοπος να περιφρουρεί την ιδεολογική ταυτότητά του, όμως χάνεται ο πλουραλισμός και το Indymedia καταλήγει μία φανατική μειονοτική πολιτική κοινότητα, προπαγανδιστική και χωρίς αντίλογο. Όπου υπάρχει αντίλογος, εντοπίζεται στα σχόλια (και όχι στα post) και συνήθως γίνεται με όρους καφενείου ή γηπέδου. Η εγκυρότητα και η αντικειμενικότητα κερδίζονται στην πράξη και όχι στις προθέσεις.
Το Αγγλικό Indymedia για παράδειγμα χρησιμοποιεί παραπομπές σε mainstream ΜΜΕ, με σχετικά links (όχι αναφορές τύπου πηγή Newsroom ΔΟΛ) για σφαιρικότερη ενημέρωση και παράθεση όλων των απόψεων και παρουσιάσεων ενός θέματος. Επίσης ενθαρρύνει τους αναγνώστες να διορθώνουν λάθη, ώστε να δημοσιευθούν οι διορθώσεις ακόμα και στα ίδια τα άρθρα! Το Indymedia της Βραζιλίας κάνοντας πρωτότυπο και προβλεπτικό ερευνητικό ρεπορτάζ, αποτελεί πολιτική δύναμη στη χώρα, προκαλώντας την ανταπόκριση και αντίδραση των τοπικών κυβερνήσεων.
Η λογοκρισία χαρακτηρίζει και άλλα Indymedia, όπως το Ιρλανδικό, σύμφωνα με καταγγελίες. Το αντίστοιχο Αγγλικό "έκρυψε" αρνητικά σχόλια σε ειδησεογραφικό κείμενο που αναφερόταν επικριτικά στο Ισραήλ! Τον Μάιο του 2002 το Google News Search διέκοψε για κάποιο διάστημα την παραπομπή σε ειδήσεις πολλών IMC, γιατί υπήρχαν κείμενα που αναφέρονταν στους Ισραηλινούς ως Σιωναζί (Zionazis)(ο όρος αυτός δεν έχει χαρακτήρα υβριστικό και ρατσιστικό;). Κείμενα του Indymedia χρησιμοποίησε και ο Γ.Καρατζαφέρης ως τεκμήρια "Εβραϊκής συνομωσίας".
Από το αριστερό Socialist Unity, απευθύνεται κατηγορία προς το Αγγλικό Indymedia για αντισημιτισμό και άρνηση του Ολοκαυτώματος. Παραθέτω και την απάντηση του Indymedia, στην οποία επιμένει οτι "είναι αντίθετο σε κάθε μορφή ρατσισμού", αλλά παρ' όλα αυτά δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ των ατόμων της συντακτικής ομάδας για το αν τα επίμαχα άρθρα ήταν ρατσιστικά ή όχι.


(εικόνα από το www.indymedia.org.uk)

Η ευαισθησία μπορεί να είναι επιλεκτική. Όπως καταγγέλει η Ελληνική Ομοφυλοφιλική Κοινότητα τον Αύγουστο του 2004, "πριν από ένα χρόνο κυκλοφόρησε στην γκέι ειδησεογραφία μια απροσδόκητη είδηση. Ενας ομοφυλόφιλος Παλαιστίνιος, έφυγε από την Παλαιστίνη και ζήτησε καταφύγιο στο Ισραήλ. Η ζωή του κινδύνευε από τους φανατικούς μουσουλμάνους και έφυγε για να μην εκτελεστεί...Οι δήθεν προοδευτικοί κι αριστεροί του Athens Indymedia καταξέσχισαν τους συντάκτες της είδησης χρησιμοποιώντας βρωμερούς και μισαλλόδοξους χαρακτηρισμούς. Ο Παλαιστίνιος γκέι έγινε "προδότης του λαού του που νοιαζόταν μόνο για τον κώλο του" κι όσοι μιλούσαν για το δικαίωμα των ομοφυλόφιλων να ζήσουν, ονομάζονταν "πράκτορες της Μοσάντ και της CIA".
Το blog Indy Media Watch, που επί 2μισυ χρόνια παρακολουθούσε (με επικριτικό τρόπο) το πείραμα των Indymedia, σταμάτησε την λειτουργία του τον Μάρτιο του 2007, παραδεχόμενο οτι δεν είχε νόημα να συνεχίσει, όταν το πείραμα των Indymedia είχε καθαρά αποτύχει [το Indymedia κατακλύστηκε από φανατικούς, trolls, φασίστες (όπως το Volksfront), διαφημιστές και πορνογραφία] και οι εξελίξεις το είχαν ξεπεράσει. Απογοητευμένο μέλος του Indymedia του Seattle περιγράφει σε κείμενό του πώς το site κατακλύστηκε από νεο-ναζί spam, πώς η ηγετική ομάδα επέτρεψε το φαινόμενο και πώς μετατράπηκε από συλλογική προσπάθεια σε υπόθεση ενός ατόμου. Η Jennifer Whitney, δημοσιογράφος που έχει δουλέψει επί χρόνια σε Indymedia γράφει στο Alternet το 2005 σε εκτενές άρθρο της με τίτλο "What's the Matter with Indymedia?": "τώρα περιέχει περισσότερο spam απ' ότι ένας παλιός λογαριασμός e-mail. Είναι δύσκολο να βρείς αυθεντικό ρεπορτάζ ανάμεσα σε ακροδεξιές διατριβές και σε φωνασκίες για τα χημικά που δηλητηριάζουν το περιβάλλον. Η κάλυψη των συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας συχνά αποτελείται από μερικές θολές φωτογραφίες αστυνομικών που δεν κάνουν τίποτα το ιδιαίτερο, χωρίς καθόλου κείμενο να επεξηγεί το περιεχόμενο ή τους στόχους της διαμαρτυρίας. Όσο για την ανάλυση ή την ερευνητική δημοσιογραφία, αυτή αποτελεί σπάνιο γεγονός...Οι ειδήσεις των Indymedia συχνά προέρχονται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ (με περιστασιακά σχόλια του αρθρογράφου), ώστε να γεμίζουν τον χώρο της ιστοσελίδας. Τα λίγα αυθεντικά άρθρα συχνά περιέχουν αιτιάσεις χωρίς περιεχόμενο, φήμες, αμφίβολες ανώνυμες πηγές, κακής ποιότητας γράψιμο και/ή λογοκλοπή. Τα επιβεβαιωμένα γεγονότα είναι σπάνιο γεγονός και τα επιχειρήματα που υποστηρίζουν την διασταύρωση της είδησης, συχνά συνοδεύονται με παράπονα για λογοκρισία. Συχνά η οκνηρία των υπευθύνων οδηγεί σε κακής ποιότητας περιεχόμενο. Το χειρότερο είναι οτι τα άρθρα δημοσιεύονται συνήθως ανώνυμα, χωρίς άλλη δυνατότητα διαδραστικής παρέμβασης, εκτός από το γεμάτη ένταση χώρο των σχολίων...". Όσο για την επικοινωνία, "ο στόχος του Indymedia δεν αναφέρει το κοινό. Αντίθετα όλα κινούνται με την λογική της δημιουργίας και της αφήγησης. Σε πολλά IMC, υπάρχει έντονη διχογνωμία μεταξύ του επιχειρήματος της ελευθερίας του λόγου και αυτού της αυστηρής επιμέλειας του περιεχομένου από την συντακτική ομάδα".
Σε πολλά Indymedia η άκρατη ελευθερία του λόγου οδήγησε στην ασυδοσία, στην έκφραση ακραίων απόψεων και στην συνομωσιολογία, όπως συνέβει στο IMC του Πόρτλαντ το 2005, όπου δημοσιεύτηκαν επανειλλημμένα άρθρα με θεωρίες συνομωσίας για την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ.
Ένα ακανθώδες θέμα που έχει δημιουργήσει προβληματισμό είναι η χρηματοδότηση των Indymedia, ιδίως των αντίστοιχων Αμερικανικών. Σύμφωνα με τις διακηρύξεις των Indymedia, επιτρέπονται μόνο δωρεές. Η Sheri Herndon (που μαζί με τον δικηγόρο Dan Merkle αποτέλεσαν την ιδρυτική ομάδα του πρώτου Indymedia) αποκαλύπτει οτι δέχτηκε 15.000 $ από το Glaser Foundation (στον Glaser ανήκουν τα RealNetworks και RealPlayer). Το Indymedia Aργεντινής κατήγγειλε οτι άλλα Indymedia τους έστειλαν υπολογιστές, τους οποίους αρνήθηκαν να παραλάβουν όταν έμαθαν οτι θα μεταφέρονταν με έξοδα του Tactical Media Fund του George Soros! Το IMC του Λος Άντζελες έλαβε 10.000 $ από τον George Soros to 2000. Αν οι καταγγελίες ευσταθούν, οι χορηγείες περιλαμβάνουν το Tides Foundation (που χρηματοδοτείται και από τον George Soros) με 376,000 $ και το Ford Foundation (αν και η Jennifer Whitney αναφέρει οτι τα Indymedia απέρριψαν μία χορηγία 50.000 $ του Ford Foundation για διενέργεια παγκόσμιας συνδιάσκεψης των Indymedia). Τελικά συνάδει με την φιλοσοφία του ανεξάρτητου Indymedia η χρηματοδότησή του από πολυεκατομμυριούχους με περίεργες διασυνδέσεις και επιδιώξεις;
Πρέπει να ομολογήσω οτι η λειτουργία των Indymedia έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά στις διάφορες χώρες, ακόμα και σε πόλεις της ίδιας χώρας και αυτό οφείλεται στον τρόπο που κάθε IMC αντιλαμβάνεται το ρόλο του και στην φιλοσοφία που το διέπει. Γι' αυτό δεν πρέπει να οδηγούμαστε σε γενικεύσεις, όταν σε χώρες με έντονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, τα Indymedia αποτελούν σημαντικό μοχλό συλλογικής ενημέρωσης και δράσης.
Συμπερασματικά: η εμφάνιση του Indymedia, συνοδεύτηκε από την ανάγκη κάλυψης των γεγονότων μέσα από την ματιά κοινωνικών και πολιτικών ομάδων, αποκλεισμένων από το σύστημα των κυρίαρχων ΜΜΕ. Το Indymedia έσπευσε να εκμεταλλευτεί την απαξίωση της δημοσιογραφίας, την διάχυτη απογοήτευση για τα κυρίαρχα ΜΜΕ, την έλλειψη εμπιστοσύνης σε ένα σύστημα ενημέρωσης που επικέντρωνε στο show και στα σκάνδαλα και όχι στα πραγματικά προβλήματα, την αδυναμία των κυρίαρχων ΜΜΕ να αφουγκραστούν την αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια. Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα διαφορετικό πρότυπο δημοσιογραφίας, όταν δεν υπήρχε ακόμα η οργανωμένη δημοσιογραφία των πολιτών και η αφθονία και ο πλουραλισμός των blogs. To Indymedia αποτέλεσε ένα ενδιαφέρον πείραμα στον χώρο της ενημέρωσης, με χαρακτηριστικά την προβολή γεγονότων που υποβαθμίζονταν στα υπόλοιπα ΜΜΕ, την καταγγελία της κρατικής αυθαιρεσίας, την συμμετοχή των πολιτών στην ενημέρωση και στην συλλογική δράση, αλλά και την υπερβολή, τον πολιτικό φανατισμό, τον εκφυλισμό και την αναξιοπιστία της ανωνυμίας. Ακόμα και μέσα από την συχνή μονομέρεια και την ακραία του αντίληψη, είναι χρήσιμη η φωνή του, η φωνή αυτών που είναι "αποκλεισμένοι" και περιθωριοποιημένοι, ως αντίβαρο στα κυρίαρχα ΜΜΕ.


Υ.Γ. Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί ένα ενδιαφέρον ντοκυμονταίρ 85 λεπτών που γύρισαν οι σκηνοθέτες Raphael Lyon και Andres Ingoglia το 2006 με τίτλο "i" και έχει θέμα το Indymedia, δίνοντας κυρίως έμφαση σε αυτό της Αργεντινής και τις ταραχώδεις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη χώρα, αλλά επεκτεινόμενο και στη Βραζιλία, τη Γένοβα και τις διαδηλώσεις στις ΗΠΑ εναντίον του πολέμου στο Ιράκ. Σύμφωνα με την Φοιτητική Ανεξάρτητη Κίνηση - Πληροφορική Ιωαννίνων που το διακινεί ως αρχείο torrent, "το i αποτελεί το πρώτο ντοκυμαντέρ που εξερευνά το indymedia ως φαινόμενο, αλλά και το πρώτο που αντιλαμβάνεται το διαδίκτυο σαν ένα μοναδικό κλειδί κατανόησης της δύναμης και των παγίδων των ριζοσπαστικών μέσων αντιπληροφόρισης σε παγκόσμιο επίπεδο". Αν καποιος θέλει να δεί την ταινία με τους Ελληνικούς υπότιτλους, μπορεί να χρησιμοποιήσει το δωρεάν πρόγραμμα DirectVobSub ή κάποιο άλλο αντίστοιχο.

Κοσσυφοπέδιο: τι είναι συμφέρον ή τι είναι δίκαιο;

Παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες τις εξελίξεις γύρω από την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου, με την υποστήριξη των ΗΠΑ και του μεγαλύτερου μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κυβέρνηση επιφυλάχθηκε για τις αποφάσεις της, αλλά σύσσωμη η αντιπολίτευση καταδίκασε (1),(2),(3),(4) την μονομερή ενέργεια της "κυβέρνησης" της επαρχίας της Σερβίας να δηλώσει την ανεξαρτησία της στις 17 Φεβρουαρίου 2008, μετά από τις αποτυχημένες μακρές συνομιλίες μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου για εξεύρεση κοινής αποδεκτής λύσης. Πίσω από την καταδίκη αυτή, βέβαια, κρύβεται η ανησυχία μας για την πολιτική κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, για την επεκτατικότητα και τον μεγαλοϊδεατισμό των Αλβανών (Μεγάλη Αλβανία) και για την επίπτωση που θα έχει στο άλλο μεγάλο εθνικό θέμα, αυτό της FYROM. Κυρίως όμως φοβόμαστε μήπως δημιουργηθεί τετελεσμένο που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον μας στην υπόθεση του Κυπριακού, αφού οι αναλογίες με το ψευδοκράτος των Τουρκοκυπρίων και την εκεί τοπική κοινότητα είναι εμφανείς. Ανάλογη ανησυχία έχουν και οι Ισπανοί με τους Βάσκους και τους Καταλανούς, όπως και οι Κινέζοι και οι Ρώσοι με τις επαρχίες τους, γι' αυτό και αντέδρασαν και καταδίκασαν και αυτοί με τη σειρά τους την ανεξαρτητοποίηση. Οι συνθήκες όμως είναι απαγορευτικές και οι φωνές διαμαρτυρίας αποτελούν μικρό εμπόδιο στις επιδιώξεις των μεγάλων δυνάμεων. Τα βέτο δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται επ'αόριστον.
Στον χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας (που είναι πολιτικά υπανάπτυκτος και βρίσκεται δεκαετίες πίσω από τις διεθνείς εξελίξεις και απαιτήσεις για συνεργασία και αυξανόμενο συγκεντρωτισμό εξουσίας, τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης), παρατηρείται εδώ και δύο δεκαετίες η φυσιολογική εξέλιξη της διάλυσης ενός πολυεθνικού και πολυθρησκευτικού μορφώματος, που έκανε τον κύκλο του. Η ίδια η δημιουργία του κράτους της Γιουγκοσλαβίας αποτελούσε μία συμφωνία επιμέρους εθνοτήτων για συνύπαρξη κάτω από την ίδια κρατική οντότητα. Μετά τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο το νέο κράτος ονομάστηκε Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων.


(εικόνα από http://mondediplo.com/maps/IMG/artoff2037.jpg)

Περιλαμβάνονταν κυρίως σλαβικά έθνη, αλλά και μη σλάβοι, όπως Αλβανοί και Ούγγροι. Το 1944 ο Τίτο κατήργησε τη μοναρχία και μετονόμασε το κράτος σε Γιουγκοσλαβία (το όνομα Γιουγκοσλαβία σημαίνει Χώρα των Νότιων Σλάβων), που αποτελούνταν από 6 δημοκρατίες: Σερβία με τις αυτόνομες επαρχίες της Βοϊβοντίνας και του Κοσόβου, Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο και Μακεδονία.


(εικόνα από το www.montenegroskilodge.co.uk-πατήστε στην εικόνα για μεγέθυνση)

Αρκετά αργότερα, η συμφωνία των επιμέρους εθνοτήτων έπαψε να ισχύει, όταν από το 1991 κάποια από τα μέρη αποφάσισαν να ανεξαρτητοποιηθούν (Κροατία και Σλοβενία), μεσολάβησε εμφύλιος πόλεμος και η εμπλοκή του διεθνούς παράγοντα, για να φτάσουμε στην απόσχιση της Κροατίας, της Σλοβενίας, της FYROM, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και όταν είχε απομείνει το πολιτικό έκτρωμα της Σερβίας-Μαυροβουνίου, ακολούθησε η φυσιολογική εξέλιξη της ανεξαρτητοποίησης και του Μαυροβουνίου. Έμεινε πλέον μόνο η Σερβία με την επαρχία του Κοσσυφοπεδίου, που μπορεί να έχει μεν συναισθηματική και ιστορική αξία για τους Σέρβους, αφού συνδέεται με σημαντικούς απελευθερωτικούς αγώνες του παρελθόντος εναντίων των Τούρκων (1389), αλλά κατοικείται πλέον κατά 90% από Αλβανούς.
Διαπιστώνουμε οτι κάποιες αποσχίσεις που συνέβησαν στην Γιουγκοσλαβία, είχαν εθνοτικό χαρακτήρα (Κροατία, Σλοβενια), ενώ άλλες είχαν σαν βάση τους την παλαιότερη γεωγραφική διαίρεση της χώρας σε επαρχίες (FYROM και Βοσνία-Μαυροβούνιο, όπου δεν υπάρχει καθαρός εθνοτικός προσδιορισμός και όπου η παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα υπήρξε πιό καθοριστική). Η περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου ανήκει στην πρώτη κατηγορία: οι κάτοικοι μιάς επαρχίας ενός κράτους, με κυρίαρχο το Αλβανικό στοιχείο, αποφασίζουν οτι δεν τους καλύπτει η δομή και η κεντρική εξουσία του κρατους της Σερβίας και κηρρύσουν την ανεξαρτησία τους. Ήδη από το 1968 οι Αλβανοί Κοσσοβάροι ζήτησαν την δημιουργία ξεχωριστής δημοκρατίας στα πλαίσια του κράτους της Γιουγκοσλαβίας, αλλά το 1989 ο Μιλόσεβιτς κατήργησε την σχετική αυτονομία του Κοσσόβου.


(εικόνα από http://mondediplo.com/maps/IMG/artoff2037.jpg -πατήστε στην εικόνα για μεγέθυνση)

Πριν από μερικά χρόνια, το 1998 οι Κοσσοβάροι εξεγέρθηκαν εναντίον της Σερβίας με τη βοήθεια του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσσυφοπεδίου (UCK), αλλά η ένοπλη αντίδρασή τους αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά από τους Σέρβους, στη συνέχεια επιβλήθηκε εκεχειρία που έσπασαν οι Κοσοβάροι, ακολούθησαν οι Σέρβοι με αντίποινα, για να φτάσουμε στο βομβαρδισμό της Σερβίας και του Κοσόβου από το ΝΑΤΟ το 1999. Με την παρέμβαση του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ, σχηματίστηκε μία τοπική κυβέρνηση ύστερα από εκλογές το 2001 (μεταβατική διοίκηση υπό τον ΟΗΕ). Σήμερα οι Κοσοβάροι επανέρχονται μέσω της διπλωματίας και της πίεσης του διεθνούς παράγοντα. Ο ΟΗΕ το 2007 μέσω του πρώην Φινλανδού προέδρου Μαρτι Αχτισάαρι, έχει προτείνει μία "επιβλεπόμενη (ή εποπτευόμενη) ανεξαρτητοποίηση" ('supervised independence'), αλλά η κυβέρνηση της Σερβίας δεν την αποδέχεται, ενώ δριμεία υπήρξε και η αντίδραση της Ρωσίας, για τους προαναφερθέντες λόγους. Η τακτική των ανεξαρτητοποιήσεων θεωρείται (με κάποιες εξαιρέσεις) παρωχημένη σήμερα στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου ήδη έχουν διαμορφωθεί σταθερά κράτη, όπως συμβαίνει στο Βέλγιο (Φλαμανδοί και Γαλλόφωνοι), στην Ελβετία (Γαλλόφωνοι, Γερμανόφωνοι και Ιταλόφωνοι) και στη Γαλλία με την Κορσική. Να θυμίσω οτι μετά την βελούδινη επανάσταση του 1989 στην Τσεχοσλοβακία, η χώρα διασπάστηκε το 1993 στην Τσεχία και την Σλοβακία, για να συνυπάρξουν τελικά και οι δύο χώρες κάτω από την στέγη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η εξέλιξη του Κοσόβου θεωρείται αναμενόμενη, εξαιτίας των έντονων ανακατατάξεων των τελευταίων ετών στο χώρο των Βαλκανίων, βασισμένων στην εθνοτική "καθαρότητα". Με την επικύρωση της ανεξαρτησίας του Κοσόβου, πιθανώς να ακολουθήσει η FYROM με το Τέτοβο και τις διεκδικήσεις του τοπικού Αλβανικού στοιχείου, ενώ ακόμα και οι Σέρβοι εγείρουν πλέον θέμα για το σημαντικό Σέρβικο στοιχείο στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ενός κατασκευασμένου κράτους με 3 εθνότητες, που αποδεικνύει την αποτυχία των άνωθεν επιβαλλόμενων λύσεων, ερήμην των λαών.


(εικόνα από http://cache.eb.com/eb/image?id=6220&rendTypeId=4-πατήστε στην εικόνα για μεγέθυνση)

Η χώρα μας, μετά τις ανταλλαγές των πληθυσμών στις αρχές του 20ου αιώνα, φαίνεται να αποφεύγει αντίστοιχες δυσάρεστες καταστάσεις, πρέπει όμως να ανησυχεί σοβαρά τόσο για τις εξελίξεις στην Κύπρο, όσο και μελλοντικά για την Θράκη, στην οποία το μουσουλμανικό στοιχείο αποτελεί πλέον σημαντικό ποσοστό επι του συνόλου και που μπορεί να εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα στα επόμενα χρόνια, λόγω του δημογραφικού προβλήματος. Θέμα Τσαμουριάς δεν μπορεί να τεθεί, γιατί δεν υπάρχει μόνιμος και νόμιμος Αλβανικός πληθυσμός στην περιοχή της Ηπείρου για να το στηρίξει.
Αν ανατρέξουμε στην ιστορία, θα δούμε οτι οι απελευθερωτικοί αγώνες που διεξήχθησαν από έθνη, αντιμετώπισαν την λυσσαλέα αντίδραση των κυρίαρχων κρατικών δομών και χρησιμοποιήθηκαν τότε τα ίδια επιχειρήματα και κατηγορίες περί υπονόμευσης, διάλυσης και αλλαγής των συνόρων. Μέσα στον εικοστό αιώνα ένας μεγάλος αριθμός νέων κρατών, υποτελών μέχρι τότε στις αποικιοκρατικές δυνάμεις, ανακήρρυξε αναίμακτα ή κέρδισε με πόλεμο την ανεξαρτησία του. Τα νέα αυτά κράτη υποστηρίχθηκαν από την διεθνή κοινότητα και πλέον είναι (το καθένα με τα δικά του "απαραβίαστα" σύνορα) μέλη του ΟΗΕ. Με την λογική του απαραβίαστου των συνόρων, το 1821 οι Έλληνες δεν έπρεπε να απαιτήσουν την ανεξαρτησία τους, αφού η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε συγκεκριμένα σύνορα, που δεν θα έπρεπε να παραβιαστούν. Η διαφορά έγκειται στις διεθνείς συνθήκες και τις δυνάμεις που υποστηρίζουν τα απελευθερωτικά αυτά κινήματα. Οι Βάσκοι (2.100.000 κάτοικοι) αγωνίζονται χρόνια για την ανεξαρτησία τους, αλλά το ισχυρό κράτος της Ισπανίας δεν υποχωρεί, ενώ δεν πιέζεται και από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες περιοχές του πλανήτη.


(εικόνα από την Κυρ.Ελευθεροτυπία της 24/2/2008-πατήστε στην εικόνα για μεγέθυνση)

Αντίθετα το δίκαιο του ισχυρού ενισχύει την παρόμοια πληθυσμιακή ομάδα του Κοσόβου (1.900.000 κάτοικοι) και εξευτελίζει την επίσημη εξουσία του αδύναμου κράτους της Σερβίας. Δύο μέτρα και δύο σταθμά λοιπόν για την αναξιόπιστη διεθνή κοινότητα.
Είναι γεγονός οτι η απόφαση του Κοσόβου ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου και δημιουργεί ένα σοβαρό επιχείρημα για ευρύτερες ανακατατάξεις σε όλο τον πλανήτη. Είναι όμως η μοναδική μεχρι τώρα περίπτωση; Η διάσπαση της Σοβιετικής Ένωσης δεν προέκυψε από ανάλογες διεκδικήσεις; Υπήρχε προηγούμενο αυτόνομο κράτος της Κροατίας ή της Σλοβενίας πριν εγκριθεί η ανεξαρτησία τους από τη διεθνή κοινότητα;
Τελικά όμως πρέπει να αποφασίσουμε: έχει δικαίωμα ένα συμπαγές εθνοτικό και γεωγραφικά προσδιορισμένο κομμάτι ενός πληθυσμού μέσα από δημοψηφίσματα ή άλλες επίσημες διαδικασίες, να ζητά την ανεξαρτησία του ή όχι; και αν ναί πρέπει να ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις χωρίς εξαιρέσεις; δεν υπάρχουν περιπτώσεις κρατών που η εθνολογική τους σύσταση έχει αλλοιωθεί σημαντικά στο πέρασμα του χρόνου (μετανάστευση, υπο- και υπεργεννητικότητα υποπληθυσμών); μπορούν τα κράτη να καταπιέζουν την αυτοδιάθεση των μειονοτήτων τους, επικαλούμενα την εξουσία τους και υπάρχει ποτέ η πιθανότητα να αποδώσουν αυτόβουλα την ανεξαρτησία σε οποιεσδήποτε ομάδες εντός της επικράτειάς τους και να παραδώσουν κομμάτι του εδάφους τους; πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από το δήθεν απαραβίαστο των συνόρων, όταν τόσα και τόσα έχουν συμβεί επί αιώνες με εμφυλίους πολέμους και παράνομες επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων; και τέλος είναι οι εμφύλιοι και οι ξένες στρατιωτικές επεμβάσεις η καλύτερη λύση;

Internet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση (μέρος 4o: ΜΜΕ και δημοσιογραφία των πολιτών)

Την δυναμική της συμμετοχής και της διαδραστικότητας που προσφέρει το διαδίκτυο στους απλούς πολίτες, αντιλήφθηκε από νωρίς ο επιχειρηματικός κόσμος και τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ηλεκτρονικό κατάστημα του Amazon, στην ιστοσελίδα του οποίου ο πελάτης μπορεί να καταγράψει τις απόψεις του για τα πωλούμενα προϊόντα (το σύστημα σχολίων θεωρείται αμφιλεγόμενο λόγω των διαφόρων αντικρουόμενων συμφερόντων που υποκρύπτονται). Τα ΜΜΕ, από παλιά, είχαν αποφασίσει να κάνουν ένα περιορισμένο άνοιγμα στους απλούς πολίτες, μέσω επιστολών ή σχολίων στις εφημερίδες ή στα περιοδικά και ζωντανών παρεμβάσεων στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση. Κάτι ανάλογο συνέβει στην συνέχεια και στους δικτυακούς τόπους των κυρίαρχων μέσων.
Όμως με την δυνατότητα που έδινε το internet, η μεσολάβηση που πρόσφεραν τα κυρίαρχα ΜΜΕ στην επικοινωνία και την δημοσιοποίηση των απόψεων των πολιτών ήταν πλέον ξεπερασμένη. Η δημιουργία των blogs και η τεράστια ανταπόκριση που είχαν στο κοινό, ανάγκασε τα ΜΜΕ να προσαρμοστούν στις νέες εξελίξεις, για να μην χάσουν την κυριαρχία τους και για να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία. Ήδη οι bloggers είχαν δώσει θετικά δείγματα γραφής για θέματα που είχαν χαθεί στα ψιλά των εφημερίδων, λόγω των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων από τα οποία τα τελευταία υποστηρίζονται. Απόδειξη αποτελεί το γεγονός οτι κανένα από τα μεγάλα ΜΜΕ των ΗΠΑ δεν ανέφερε οτι αφαιρέθηκαν από την κυβέρνησή της 8.000 σελίδες της έκθεσης για το Ιράκ που περιείχαν πληροφορίες για τις Αμερικανικές εταιρείες που προμήθευαν τα βιολογικά και χημικά "όπλα" στον Σαντάμ. Αντίθετα οι bloggers ανέδειξαν το θέμα.
Επίσης σημαντικά γεγονότα, όπως η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, το τσουνάμι στην Ασία και η τρομοκρατική επίθεση στο μετρό του Λονδίνου, αποτέλεσαν την χρυσή ευκαιρία, ώστε να αναδειχθεί η δημοσιογραφία των πολιτών, τόσο μέσω των blogs όσο και με την καταγραφή (με οπτικά και ηχητικά ντοκουμέντα) των συμβάντων από τους απλούς πολίτες.

Στη φωτογραφία μία Σουηδέζα μητέρα τρέχει να σώσει τα τρία της παιδιά από το τσουνάμι στη Ταϊλάνδη. Όλοι τελικά σώθηκαν. Φωτογραφία από το www.tsunamis.com/tsunami-pictures.html

Τα ίδια τα κυρίαρχα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι τους, αναζητούσαν και πρόβαλαν υλικό απο το κοινό. Είναι χαρακτηριστικό οτι η έρευνα The Euro RSCG/Columbia που διενεργήθηκε το 2005 στις ΗΠΑ με δείγμα 1200 δημοσιογράφων, αποκάλυψε οτι περισσότερο από το 51% των δημοσιογράφων διαβάζουν blogs ανελλιπώς και το 28% βασίζεται σε αυτά για το καθημερινό ρεπορτάζ τους. Οι λόγοι που ωθούσαν τους δημοσιογράφους να διαβάζουν τα ιστολόγια, περιλάμβαναν την αναζήτηση θεματολογίας (53%), την έρευνα και την αναζήτηση παραπομπών (43%), την αναζήτηση πηγών ειδήσεων (36%) και την αποκάλυψη σημαντικών ειδήσεων και σκανδάλων (33%).
Αφού λοιπόν τα ΜΜΕ δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τους bloggers, είχαν δύο λύσεις: ή να αντεπιτεθούν και να τους πολεμήσουν ή να τους ενσωματώσουν. Στην πλειοψηφία τους αποφάσισαν το δεύτερο. Η πρώτη ενέργεια: η φιλοξενία bloggers στις ιστοσελίδες των ΜΜΕ. Σιγά σιγά, τα περισσότερα εκδοτικά συγκροτήματα του εξωτερικού, μέσω των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων τους, άρχισαν να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα, εκμεταλλευόμενα την δύναμη και την εγκυρότητα που συνδέονται με το όνομά τους, για να προσελκύσουν αξιόλογους bloggers. Είναι χαρακτηριστικό οτι στην διεθνή εφημερίδα Metro μέσα σε 3 μέρες περισσότεροι από 2.300 bloggers συμφώνησαν να χρησιμοποιείται το υλικό τους στην εφημερίδα. Ο δικτυακός τόπος της εφημερίδας Guardian φιλοξενεί blogs που πολλές φορές κατευθύνουν τους αναγνώστες τους σε άλλες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, ακόμα και ανταγωνιστικών εφημερίδων. Ακόμα και τα μη διαδικτυακά μέσα, όπως ο επί πληρωμή και ο δωρεάν τύπος, προσφέρουν βήμα σε bloggers για να γράψουν, εκμεταλλευόμενοι την δημοφιλία τους. Η μεγάλη αντίφαση βέβαια έγκειται στην αντίθεση ανάμεσα στα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που συνδέονται με το κάθε κυρίαρχο ΜΜΕ και στην ανεξαρτησία της έκφρασης του blogger. (Η προσωπική μου άποψη είναι αρνητική σχετικά με τον εναγκαλισμό των bloggers με τα κυρίαρχα ΜΜΕ σε οποιοδήποτε επίπεδο).
Η επόμενη ενέργεια για κάποια από τα ΜΜΕ, ήταν η ενσωμάτωση των πολιτών-δημοσιογράφων (που συνέβαλαν δωρεάν στην ύλη και μείωναν τελικά το κόστος) στο κύριο κορμό των ειδήσεων ή κάτω από μία ειδική κατηγορία, δίνοντας την "ψευδαίσθηση" του εκδημοκρατισμού και της συμμετοχικότητας, μέσα στα πλαίσια βέβαια των περιορισμών που έχουν θέσει οι ιδιοκτήτες και οι αρχισυντάκτες. Τα κυρίαρχα μέσα αποσκοπούν στην επιβεβαίωση της κυριαρχίας τους και της αξιοπιστίας τους, συνδέοντας το κατεστημένο της κατευθυνόμενης ενημέρωσης που παρέχουν με την ανεξαρτησία των πολιτών-δημοσιογράφων, στα πλαίσια των διαφημιστικών και επικοινωνιακών παιχνιδιών για την αύξηση της αναγνωσιμότητας και της επισκεψιμότητας. Για παράδειγμα, στο CNN τα ρεπορτάζ των πολιτών (”i-Reports”) εμφανίζονται στη νέα ενότητα με το όνομα CNN Exchange, όμως μόνο το 10% των φωτογραφιών και των videos των πολιτών εμφανίζονταν στην ιστοσελίδα του CNN. (Η πιό πρόσφατη (2/2008) εξέλιξη είναι ενδιαφέρουσα: το CNN δημιούργησε αυτόνομη ιστοσελίδα iReport, στην οποία πλέον θα εμφανίζονται μόνο οι ειδήσεις των πολιτών αλογόκριτες).
Το AlterNet, είναι ένα βραβευμένο περιοδικό που στοχεύει στο να "εμπνεύσει τους πολίτες, ώστε αυτοί να δράσουν και να υπερασπιστούν μεταξύ άλλων το περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες, την κοινωνική δικαιοσύνη και την πραγματική ενημέρωση".

Υποστηρίζει οτι στις ΗΠΑ, το 80% των θεατών του Fox νόμιζε οτι ο Σαντάμ είχε βιολογικά όπλα, οτι τα ανακάλυψε ο στρατός των ΗΠΑ και οτι ο Σαντάμ συνδεόταν με την υπόθεση της 11ης Σεπτεμβρίου. Το ποσοστό αυτό έπεφτε στο 23% στο ημι-ανεξάρτητο ραδιόφωνο NPR (Νational Public Radio) και την πολυσυλλεκτική τηλεόραση του PBS (Public Broadcasting Service) και ακόμα χαμηλότερα σε όσους μάθαιναν τις ειδήσεις από το Internet. Οι μεγάλοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί ιδίως στις ΗΠΑ (όπως το CNN), διαδραμάτισαν διαχρονικά σημαντικό ρόλο στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Η συμμετοχή των πολιτών-δημοσιογράφων στους οργανισμούς αυτούς ενισχύει τον προπαγανδιστικό ρόλο των τελευταίων.
Το Current Τv, το καναλι που ίδρυσε πριν 2 χρόνια ο Αλ Γκορ (που πρέπει να θυμίσουμε οτι υπήρξε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης των ΗΠΑ μεταξύ 1993 και 2001, επί των ημερών της οποίας βομβαρδίστηκε η Σερβία), καλεί τους χρήστες του διαδικτύου να συμβάλλουν στην κάλυψη και την αναμετάδοση ειδήσεων. Το Γαλλικό News 24, στο εγχείρημα με το όνομα The Observers, δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να κάνει ρεπορτάζ, αλλά τελικά έμπειροι συντάκτες επιμελούνται και διαμορφώνουν το περιεχόμενο. Το MSNBC (συνεργασία της Μicrosoft και του NBC) δέχεται ρεπορτάζ από πολίτες-δημοσιογράφους στην ενότητα Citizen Journalists Report. Κάποιες προσπάθειες βέβαια είναι αποτυχημένες, όπως αυτή του Υahoo να συγκεντρώσει οπτικό υλικό από το κοινό.
Η παραγωγή προγραμμάτων με χαμηλό κόστος απαιτεί την χρησιμοποίηση πολιτών, που ενδιαφέρονται (ή έχουν ψώνιο) για την προβολή τους. Η εταιρεία παραγωγής Εndemol, δημιουργός του Βig Brother, ξεκίνησε πρόσφατα την δημιουργία ειδησεογραφικών προγραμμάτων με ειδήσεις που "παράγονται" από τους ίδιους τους πολίτες. Το πρόγραμμα "Εγώ στην Τηλεόραση" καταμετρά ήδη 150 συνεργάτες, και ο στόχος είναι τα 300 άτομα σε όλη την Ολλανδια. Να σημειώσουμε οτι από τον Αύγουστο του 2007, την Endemol έχει εξαγοράσει η κοινοπραξία Edam Acquisition, με κυρίαρχη την Mediaset του Σίλβιο Μπερλουσκόνι.
Τον Δεκέμβριο του 2007 το MTV ανακοίνωσε οτι σχημάτισε μία ομάδα 51 ερασιτεχνών δημοσιογράφων (ένας για κάθε πολιτεία των ΗΠΑ), για να καλύψουν τις προεδρικές εκλογές του 2008 και να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός νεανικοτερου κοινού. Από τον Ιανουάριο του 2008 έχουν ξεκινήσει εβδομαδιαίες εκπομπές στο MTV Mobile, στο δίκτυο του ThinkMTV (όπου συμμετέχουν νέοι από τη δεξαμενή του τηλεοπτικού κοινού του MTV) και στις περισσότερες από 1800 ιστοσελίδες του Online Video Network του Associated Press.
Παραλλαγή των παραπάνω τακτικών, αποτελεί η συνεργασία μεταξύ δημοσιογραφίας των πολιτών και κυρίαρχων ΜΜΕ. Το Associated Press έχει κάνει συμφωνία με το NowPublic.com, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιήσει φωτογραφίες που έχουν τραβήξει πολίτες, σε δικά του ρεπορτάζ. Το πρακτορείο Reuters ήδη χρησιμοποιεί υλικό από το Global Voices, προκειμένου να μεταφέρει την φωνή των Αφρικανών bloggers στο ευρύτερο κοινό μέσω του Reuters Africa. Να σημειώσουμε οτι το Global Voices, που έχει λάβει ήδη 2 επιχορηγήσεις από το Reuters πριν κάνει μαζί του την οικονομική και επιχειρηματική συμφωνία, διευθύνεται από μία συντακτική ομάδα από 17 bloggers από όλο τον κόσμο, ενώ συμμετέχουν και άλλοι 80 εθελοντικά και το βάρος δίνεται στο περιεχόμενο που προέρχεται από τις χώρες της υδρογείου, πλήν των Ευρωπαϊκών και της Βόρειας Αμερικής.

Το επόμενο βήμα είναι η συμμετοχή μέσω κεφαλαίων, η εξαγορά ή η συγχώνευση μικρών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων από επιχειρηματικά κεφάλαια. Το LiveJournal, είναι μία ιστοσελίδα και ταυτόχρονα μία κοινότητα ιστολόγων που δημιουργήθηκε από τον ειδικό στα κομπιούτερς Brad Fitzpatrick τον Μάρτιο του 1999 και από τότε αναπτύχθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Η LiveJournal Inc. πλέον ανήκει στην SUP, μία διεθνή εταιρεία ΜΜΕ που συστήθηκε το 2006 από Ρωσικά κεφάλαια, που διοχετεύονται σε διάφορες δραστηριότητες (όπως π.χ. σε ποδοσφαιρικές ομάδες). Σε μία άλλη περίπτωση τον Νοέμβριο του 2007 το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) αγόρασε το 30% του βασισμένου στην συμμετοχική δημοσιογραφία Scooplive (που έχει μετονομαστεί πλέον σε CitizenSide), το οποίο δημιουργήθηκε προκειμένου οι πολίτες να πουλούν φωτογραφίες ή videos που ενδιαφέρουν τα ΜΜΕ.
Αν στα προηγούμενα παραδείγματα, μία απλή έρευνα μπορεί να αποδείξει τους πραγματικούς ιδιοκτήτες, τους χορηγούς και τα ονόματα των δημοσιογράφων, η επόμενη μορφή δημοσιογραφίας των πολιτών είναι η πιό επικίνδυνη. Πρόκειται για αυτήν που ασκείται από επώνυμους δημοσιογράφους, οι οποίοι κρύβοντας την ταυτότητά τους και εμφανιζόμενοι ως πολίτες-δημοσιογράφοι, παίζουν το παιχνίδι των κυρίαρχων μέσων μέσα από πιασάρικες ειδήσεις και θέματα, που έχουν τον χαρακτήρα του εμπιστευτικού και του αποκλειστικού. Πληροφορίες που εντυπωσιάζουν σε πρώτη ανάγνωση, αλλά αρκεί να χρησιμοποιήσεις την απλή λογική για να καταλάβεις αν ο αθρογράφος είναι πολίτης-δημοσιογράφος ή όχι. Θα μιλήσω εκτενέστερα σε άλλο κείμενο.(2)
Η δημοσιογραφία των πολιτών αποτελεί στην ουσία μία βαθειά πολιτική πράξη και ένα απαραίτητο στοιχείο της πρέπει να είναι η αντικειμενικότητα. Λόγω των δεδομένων δυσκολιών, ο μεμονωμένος πολίτης-δημοσιογράφος μέσω του ιστολογίου του ή της ιστοσελίδας του περιορίζεται κυρίως στην αναμετάδοση των πληροφοριών, στην ανάλυση των γεγονότων, στην αποκάλυψη όσων συμβαίνουν στον χώρο της καθημερινότητάς του και της εργασίας του και σε υποτυπώδεις προσωπικές έρευνες. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε αυτήν την πρακτική, αλλά η δημοσιογραφία των πολιτών που απευθύνεται σε μεγαλύτερο κοινό έχει άλλες απαιτήσεις, που καλύπτονται μόνο από συλλογική δράση.
Οι πρώτες προσπάθειες είχαν σαν αφορμή τον αποκλεισμό κοινωνικών και πολιτικών ομάδων από την έκφραση της δικής τους άποψης μέσω των mainstream ΜΜΕ. Για τον λόγο αυτό τα δίκτυα ανεξάρτητης ενημέρωσης (όπως τα Indymedia) αντιπροσωπεύουν τους πολίτες που ανήκουν κυρίως στον χώρο της άκρας αριστεράς και του πολιτικού ακτιβισμού. Στην συνέχεια όμως το φαινόμενο γενικεύτηκε. Το internet έδωσε σε ετερόκλητες ομάδες ανθρώπων το βήμα να πολιτικολογήσουν, να αμφισβητήσουν και να ερευνήσουν. Στο στόχαστρο βρέθηκαν ακόμα και αυτοί που υποτίθεται οτι μας ενημέρωναν με αντικειμενικότητα. Το BBCWATCH reports αποδεικνύει πώς το BBC επανειλλημένα αποτυγχάνει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του για αμερόληπτη ενημέρωση με ακριβή στοιχεία. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το Bildblog, ένα επιτυχημένο Γερμανικό blog που ασχολείται με τα λάθη και τις κατασκευασμένες ειδήσεις της εφημερίδας Bild. Το Iraq Body Count καταγράφει τον πραγματικό αριθμό των θανάτων πολιτών στο Ιράκ μετά την εισβολή του 2003, αμφισβητώντας τα νούμερα που δίνουν τα ΜΜΕ. Για την προκατάλλειψη και την λογοκρισία των ΜΜΕ, δραστηριοποιούνται σε όλο τον κόσμο πολίτες, ομάδες και οργανισμοί, όπως το Fair, ένας οργανισμός που παρακολουθεί την πρακτική των ειδησεογραφικών δικτύων και μας δίνει πολύτιμα στοιχεία.
Τέλος τα κυρίαρχα ΜΜΕ δεν έχουν συνειδητοποιήσει οτι οι προτεραιότητες των αναγνωστών (και ιδίως των νέων) έχουν αλλάξει. Μάλιστα εξαιτίας της πολιτικής των περικοπών που ακολούθησαν, κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση, απολύοντας συντάκτες ειδικευμένους σε διάφορους τομείς, οι οποίοι κόστιζαν όμως αρκετά. Οι τελευταίοι αντικαταστάθηκαν από νέους ανειδίκευτους δημοσιογράφους, πενιχρά αμοιβόμενους, οι οποίοι εξαναγκάζονται να γράφουν για διάφορα θέματα, των οποίων δεν είναι γνώστες. Η στροφή των νέων πολιτών σε άλλου τύπου ενημέρωση, αντανακλά και τις προτεραιότητές τους. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ (Project for Excellence in Journalism), στο διαδίκτυο εμφανίστηκαν ιστοσελίδες εναλλακτικής ενημέρωσης που περιέχουν κυρίως θέματα από ιστολόγια ή άλλες πηγές που μπορεί να μήν περιέχουν ειδήσεις (όπως το Youtube) και το χαρακτηριστικό είναι οτι μόνο το 5% των θεμάτων τους ασχολούνταν με τις 10 σημαντικότερες ειδήσεις των παραδοσιακών μέσων! Το 40% των πληροφοριών αφορούσαν την τεχνολογία και την επιστήμη, τομείς που υποβαθμίζονται στα παραδοσιακά ΜΜΕ. Μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Gizmodo, ένα blog που δημιουργήθηκε το 2002, ασχολείται μόνο με την τεχνολογία και κάθε μήνα διαβάζονται 50 εκατομμύρια σελίδες του. Έμφαση σε εξειδικευμένο θεματικό περιεχόμενο, δίνουν ορισμένα εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης (όπως το Slashdot, το Metafilter ή το Kuro5hin) με βάση τη συνεργασία και την συνεισφορά, στα οποία οι συμμετέχοντες αναλαμβάνουν πολλαπλούς ρόλους: του δημιουργού του περιεχομένου, του αρχισυντάκτη, του επιμελητή, του διαφημιστή και του αναγνώστη! Τα θεματοποιημένα και εξειδικευμένα blogs και οι αντίστοιχες ιστοσελίδες, αναδεικνύουν το μεγάλο πλεονέκτημά τους: κάθε χρήστης του internet είναι δυνητικά ειδικός σε κάποιο θέμα, και πιθανότατα ειδικότερος από οποιονδήποτε δημοσιογράφο.Όπως αναφέρει o Dan Gillmor στο βιβλίο του "Εμείς είμαστε το μέσο" (We the media) (1), "δεν θα πρέπει να θεωρούμε αυτές τις εξελίξεις απειλή. Πρόκειται, μάλλον, για την καλύτερη ευκαιρία που παρουσιάστηκε εδώ και δεκαετίες να δημιουργήσουμε μία καλύτερη μορφή δημοσιογραφίας".

(1)"Εμείς είμαστε το μέσο" (We the media) του Dan Gillmor, σελ.182
(2) 24/2/2008: Η σειρά των κειμένων γράφτηκε με την αφορμή του "αποκαλυπτικού" press-gr.blogspot.com. Οι τελευταίες εξελίξεις περί της οικονομικής εφημερίδας "Ο Κόσμος του Επενδυτή" και γνωστών δημοσιογράφων, επιβεβαιώνουν τις απόψεις μου. Ούτως ή άλλως το έκτο και τελευταίο μέρος της σειράς θα είναι αφιερωμένο στο press-gr, αλλά και σε άλλα ανάλογα παραδείγματα "δημοσιογραφίας των πολιτών".

Παραπέμπω σε κείμενα του Πρώτου Θέματος και των Νέων.
Επίσης παραπέμπω στην ιστοσελίδα του Αντέννα και στο βίντεο με τίτλο "Καταγγελίες σοκ για εκβιασμούς μέσω internet" και με επιφύλαξη στο Lupus Cynodictus.

Το ξαδερφάκι http://www.apomesa.info/ συμπαρίσταται βεβαίως στο press-gr.

(συνεχίζεται με το 5ο μέρος: Indymedia)

Internet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση (μέρος 3o: δημοσιογραφία των πολιτών)

Τα τελευταία χρόνια στο internet εμφανίστηκε το φαινόμενο Citizen journalism, δηλαδή του ενεργού πολίτη - δημοσιογράφου, που συμμετέχει στη μετάδοση ή στη διαμόρφωση της πληροφορίας. Συνοψίζω τα χαρακτηριστικά της δημοσιογραφίας των πολιτών με βάση στοιχεία του κειμένου του πολιτικού επιστήμονα Χριστόφορου Κόρακα, "The importance of e-Democracy experiments":
Πρόκειται για τη δημοσιογραφία που ασκείται από μη δημοσιογράφους, στην οποία ο πολίτης συμμετέχει στην σύνταξη του περιεχομένου, παρακινούμενος αφ'ενός από την ανάγκη ή/και την ικανότητα να καλύψει ότι δεν καλύπτεται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ και να παρουσιάσει μία διαφορετική οπτική γωνία των πραγμάτων, αφ'ετέρου από την αίσθηση της ενδυνάμωσης του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι καθημερινοί ανθρωποι, και της δυνατότητάς τους να εμπλακούν ενεργά και να κάνουν τη διαφορά.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να κάνουμε μία σημαντική επισήμανση. Δεν μπορεί να θεωρηθεί δημοσιογραφία των πολιτών, οτιδήποτε γράφεται από ένα πολίτη, στο blog του ή σε μία άλλη ιστοσελίδα, εφόσον δεν έχει σχέση με την ειδησεογραφία, το ρεπορτάζ και την ανάλυση, είτε για τοπικά είτε για παγκόσμια θέματα. Στα τοπικά μέσα όμως, όπου οι πραγματικές ειδήσεις δεν είναι συχνές, η συμμετοχική δημοσιογραφία διευρύνεται άτυπα με πιο προσωπικές ιστορίες (social media), χωρίς ειδησεογραφικό ενδιαφέρον.
Σύμφωνα με το Poynter Online (ένα ινστιτούτο που υποστηρίζει οτι προσφέρει όσα χρειάζεται κάποιος για να γίνει καλύτερος δημοσιογράφος), υπάρχουν 11 επίπεδα δημοσιογραφίας των πολιτών, σε σχέση με την κλασσική δημοσιογραφία και από την οπτική γωνία της τελευταίας:
1.Το πρώτο βήμα: άνοιγμα των παραδοσιακών μέσων σε δημόσια σχόλια.
2.Δεύτερο βήμα: ο πολίτης ρεπόρτερ (οι επισκέπτες προσκαλούνται να δημοσιεύσουν τις εμπειρίες τους ή εικόνες ή videos).
3.Ρεπορτάζ ανοικτής πηγής (ζητώντας από τους αναγνώστες με γνώση ή εμπλοκή σε ένα θέμα, να κάνουν πραγματικό ρεπορτάζ, το οποίο στη συνέχεια ενσωματώνεται στο τελικό κείμενο).
4.Δημιουργία blog, μέσω υπηρεσίας φιλοξενίας blog ή κάτω από το όνομα της ειδησεογραφικής ιστοσελίδας.
5.Newsroom citizen 'transparency' blogs:Ο ειδησεογραφικός οργανισμός επιτρέπει την παρουσία και την συμμετοχή του κοινού στις συναντήσεις των υπεύθυνων για την ύλη, ώστε οι πολίτες να συμβάλλουν στον καθορισμό των τελικών αποφάσεων (!).
6.Η ιστοσελίδα του μεμονωμένου πολίτη-δημοσιογράφου, κυρίως με τοπικού χαρακτήρα ειδήσεις, αλλά με την επιμέλεια του αρχισυντάκτη ή υπεύθυνου ύλης (editor) της ιστοσελίδας για τα άρθρα των συμμετεχόντων.
7.Η ιστοσελίδα του μεμονωμένου πολίτη-δημοσιογράφου, αλλά χωρίς λογοκρισία και επιλογή κειμένων: καθε αρθρογράφος μπορεί να δεί το κείμενό του χωρίς περικοπές και διορθώσεις.
8.Έντυπη μορφή που διανέμεται δωρεάν μία φορά την εβδομάδα, ως ένθετο σε εφημερίδα, ή από πόρτα σε πόρτα ή από συγκεκριμένα σημεία διανομής.
9.Η υβριδική μορφή: επαγγελματική + δημοσιογραφία των πολιτών (συνδυασμός κειμένων από τα δύο είδη στο ίδιο μέσο) (όπως το OhmyNews)
10.Ολοκληρωμένη συνδυασμένη δημοσιογραφία κάτω από την ίδια στέγη.
11.Δημοσιογραφία τύπου wiki (π.χ. Wikinews): όταν οι αναγνώστες είναι και υπεύθυνοι για το περιεχόμενο.
Θα συμπλήρωνα στη λίστα τα πιο απλά μέσα όπως τα mailing lists και τα email newsletters, αλλά και πιο εξεζητημένα και εξελιγμένα, όπως οι προσωπικές ηχογραφημενες ή βιντεοσκοπημένες εκπομπές σε ιστοσελίδες (podcast), όπως το KenRadio.
Επιστρέφοντας στην τυπική δημοσιογραφία των πολιτών, θα ξεκινήσουμε με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δημοσιογραφίας που μετεξελίχθηκε σε μεικτού τύπου δημοσιογραφία, το Drudge Report, που ξεκίνησε το 1994-1995 από τον Matt Drudge ως e-mail που έστελνε σε μερικούς φίλους. Οι αρχικές ενημερώσεις ήταν κατα ένα βαθμό κουτσομπολιό, λόγω της δουλειάς του ως απλός εργαζόμενος (και όχι δημοσιογράφος) στο CBS και κατά ένα άλλο βαθμό προσωπικές απόψεις. Ο Drudge χρησιμοποίησε επίσης το Usenet για την διάδοση του Drudge Report και στη συνέχεια δημιούργησε και ιστοσελίδα. Η πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήταν η αποκάλυψη και η διάδοση του σκανδάλου Λεβίνσκι-Κλίντον το 1998, αφού το Newsweek είχε "θάψει" το θέμα, μην επιτρέποντας στον δημοσιογράφο Michael Isikoff που το ανακάλυψε, να το δημοσιοποιήσει (μάλλον ο τελευταίος το έδωσε προσωπικά στον Drudge). Η ιστοσελίδα τελικά εξελίχθηκε σε κλασσικό ειδησεογραφικό site, με παραπομπές στα κυρίαρχα ΜΜΕ των ΗΠΑ και του υπόλοιπου κόσμου, αλλά και σε μεμονωμένους δημοσιογράφους και κάποιους bloggers, ενώ ο ίδιος συνεχίζει να γράφει σποραδικά πλέον. Η επισκεψιμότητα έχει φτάσει στα 2,5 με 3 εκατομμύρια επισκέπτες το μήνα και από την ιστοσελίδα μόνο, ο Drudge κέρδιζε περίπου 800.000 δολάρια ετησίως (σύμφωνα με στοιχεία του 2003).
Η πιο μαζική και πρωτοπόρα περίπτωση οργανωμένης δημοσιογραφίας των πολιτών με μικρή συμμετοχή επαγγελματιών δημοσιογράφων έρχεται από την Νότιο Κορέα και ξεκίνησε το 2000 από ένα ακτιβιστή δημοσιογράφο, μειονοτικού φιλελεύθερου περιοδικού (Mahl), τον Oh Yeon-ho. Ο Οh δημιούργησε το OhmyNews, χρησιμοποιώντας έναν άτυπο στρατό πολιτών-δημοσιογράφων που όσο περνούσε ο χρόνος μεγάλωνε, για να φτάσει το 2006 τις 60.000!

Η φημισμένη ατάκα του OhmyNews: "κάθε πολίτης είναι ένας ρεπόρτερ". Τα κείμενα των πολιτών-δημοσιογράφων καλύπτουν το 70% της ύλης του OhmyNews και σύμφωνα με τον Oh για όσα κείμενα καταφέρουν να γίνουν πρωτοσέλιδα, ο συντάκτης τους πληρώνεται με 50 δολλάρια. Ένας τυπικός πολίτης-δημοσιογράφος θα γράψει 1 ή 2 κείμενα την εβδομάδα. Από τα κείμενα που στέλνονται, απορρίπτεται περίπου το 30%, για τυπικούς και ουσιαστικούς λόγους, ενω τα υπόλοιπα ελέγχονται από την συντακτική ομάδα για την εγκυρότητά τους. Το σημαντικό είναι οτι η ταυτότητα του κάθε ρεπόρτερ είναι γνωστή, αφού για να γίνει κάποιος μέλος της εφημερίδας, ελέγχονται τα στοιχεία του μέσω προγράμματος επαλήθευσης. Κάθε μήνα πολίτες-δημοσιογράφοι μαζεύονται για να μοιραστούν τα άρθρα τους και να αξιολογήσουν τα άρθρα των άλλων. Η συμβολή του OhmyNews στα πολιτικά πράγματα της Νοτιας Κορέας είναι σημαντική, αφού θεωρείται ένας από τους καθοριστικότερους παράγοντες για την εκλογή του Roh Moo-hyun στην προεδρία της χώρας το 2002. Πριν το OhmyNews, ο δημοσιογραφικός χώρος ελεγχόταν από τρείς συντηρητικές εφημερίδες, και το OhmyNews έσπασε την μονομέρεια στην ενημέρωση, για αυτό και ο Roh Moo-hyun έδωσε την πρώτη του μετεκλογική συνέντευξη στο OhmyNews. Από το 2006 το OhmyNews έχει επεκταθεί και στην Ιαπωνία, χωρίς όμως την ίδια επιτυχία προς το παρόν (μόνο 4.000 πολίτες-δημοσιογράφοι), κυρίως λόγω της διαφορετικής ψυχοσύνθεσης και συμπεριφοράς των Ιαπώνων πολιτών, ενώ το 2007 ξεκίνησε και η διαδικτυακή τηλεόραση OhmyTV 2.0 με ζωντανή μετάδοση όλο το 24ωρο.
Το 70% των εσόδων προέρχονται από διαφημίσεις, το 20% από ειδήσεις που "πωλούνται" σε άλλες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και το 10% από εκπαιδευτικές δραστηριότητες, αλλά ο στόχος είναι να αυξηθούν τα έσοδα που προκύπτουν από την ύλη. Στις εκπαιδευτικές δραστηριότητές του περιλαμβάνεται και σχολή δημοσιογραφίας.
Σχολές δημοσιογραφίας των πολιτών έχουν δημιουργηθεί σε πολλά μέρη του κόσμου (ΗΠΑ, Ινδία, Κένυα, Βολιβία κά), αλλά υπάρχει μεγάλος σκεπτικισμός για την σπουδαιότητα των σχολών αυτών, όσον αφορά την απορρόφηση των "τελειόφοιτων" από τα αντίστοιχα μέσα, την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της δημοσιογραφίας των πολιτών και την αξία της παρεχόμενης γνώσης. Και αυτό, όταν αμφισβητείται ακόμα και η αξία των συμβατικών δημοσιογραφικών σχολών, λόγω της παραγόμενης τυποποιημένης δημοσιογραφίας. Ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που μας δίνει η Betty Medsger, παλιά δημοσιογράφος της Washington Post, απο έρευνα που έκανε το 1998: Δεν είχε σπουδάσει ποτέ δημοσιογραφία το 27% των νέων δημοσιογράφων, το 59% όσων κέρδισαν το βραβείο Pulitzer και το 75% όσων κέρδισαν το βραβείο DuPont.
Ο Dan Gillmor, συγγραφέας του βιβλίου "Εμείς είμαστε το μέσο: Λαϊκή δημοσιογραφία από τον λαό, για τον λαό" (We the Media: Grassroots Journalism by the People, for the People)(1) του 2004, δημιούργησε το Center for Citizen Media (Κέντρο Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης των Πολιτών), που έχει στόχο να βοηθήσει και να ενθαρρύνει την λαϊκή δημοσιογραφία, και ειδικά την δημοσιογραφία των πολιτών, σε όλα τα επίπεδα.


Στην ιστοσελίδα περιγράφονται οι αρχές της δημοσιογραφίας των πολιτών:
Ακρίβεια: σημαίνει να διορθώνεις ότι κάνεις λάθος και ότι κάνεις να το κάνεις σωστά, να ανατρέχεις στις αυθεντικές πηγές, να κατηγοριοποιείς και να οργανώνεις το υλικό, να ελέγχεις όλες τις πλευρές του κάθε θέματος και να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου για τα λάθη σου. Τελικά ακρίβεια=αξιοπιστία.
Εντιμότητα:ανεξάρτητα αν παρουσιάζεις μία ιστορία ισορροπημένα ή αν επιχειρηματολογείς τοποθετούμενος στη μία πλευρά, οι αναγνώστες σου θα αισθανθούν εξαπατημένοι αν παραποιείς τα γεγονότα ή αν παρουσιάζεις χωρίς ειλικρίνεια την αντίθετη άποψη.
Διαφάνεια:αποκάλυψε τα κίνητρά σου, το ιστορικό σου, τα οικονομικά σου συμφέροντα (!) γράφοντας για ένα θέμα.
Ανεξαρτησία:αξιότιμη δημοσιογραφία σημαίνει να ακολουθείς την ιστορία προς την κατεύθυνση που σε οδηγεί.
(Ο δημοσιογράφος και blogger JD Lasica προσθέτει και το σεβασμό στην ιδιωτικότητα των πολιτών)
Ο Dan Gillmor προσπάθησε να εφαρμόσει στην πράξη τα πιστεύω του, με το Bayosphere, μία ιστοσελίδα με χαμηλά αμειβόμενο προσωπικό από εθελοντές πολίτες-δημοσιογράφους, αλλά παρ'ότι βρήκε χρηματοδότες (όπως το Omidyar Network), απέτυχε σε επίπεδο δημοσιογραφικό και επιχειρηματικότητας, και σταμάτησε τη λειτουργία της ιστοσελίδας.
Κομβικό είναι το ζήτημα της διαφήμισης και της χρηματοδότησης. Ένας από τους λόγους της απαξίωσης της κυρίαρχης δημοσιογραφίας ήταν και η εξάρτηση από τη διαφήμιση και τους κάθε είδους "χορηγούς", που μπορούσαν να επηρεάσουν το περιεχόμενο της ασκούμενης δημοσιογραφίας. Τα κυρίαρχα ΜΜΕ λειτουργούν ιεραρχικά, με το δημοσιογράφο να αποτελεί απλώς γρανάζι ενός οργανισμού που επιβάλει σε κάποιο βαθμό σκληρή συντακτική γραμμή και πολιτική, ενώ βασικό κριτήριο θεωρείται το κέρδος. Αντίθετα, η δημοσιογραφία των πολιτών ξεκίνησε με πιο αγνά κίνητρα, βασισμένη στη συζήτηση, την συμμετοχικότητα, το μεράκι και τις ίσες ευκαιρίες. Τα μικροποσά που κάποιοι κερδίζουν μέσα από τη δουλειά τους, δεν είναι επαρκής λόγος για να την συνεχίσουν και αποτελούν απλώς μία μορφή επιβράβευσης. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να περιμένει κανείς πραγματικό ρεπορτάζ υψηλού επιπέδου επί μακρό χρονικό διάστημα χωρίς αντίστοιχη αμοιβή, γι' αυτό και προκειμένου να προσελκυσθούν πολίτες-συντάκτες με άρθρα ποιοτικού περιεχομένου που να εργάζονται σε πιο μόνιμη βάση, οι υπεύθυνοι των websites της δημοσιογραφίας των πολιτών δέχονται και έσοδα από διαφημίσεις, για να τους αμοίβουν. Ας μην ξεχνάμε και τους ελεύθερους (freelancers) δημοσιογράφους που κινούνται ανάμεσα στην δημοσιογραφία των πολιτών και στην μισθωτή κλασσική δημοσιογραφία, και οι οποίοι αμοίβονται με το άρθρο.
Η χρηματοδότηση δεν σημαίνει και μακροημέρευση. Το Backfence, που ξεκίνησε φιλόδοξα και απέσπασε 3 εκατομμύρια δολλάρια από επενδυτές, για να επεκταθεί, έκλεισε το 2007.
Σε άλλες περιπτώσεις το πρόβλημα της χρηματοδότησης έχει λυθεί όταν ο δημιουργός είναι επιχειρηματίας, όπως ο Rachel Sterne, στον οποίο ανήκει το software LimeWire. Το GroundReport ξεκίνησε το 2006 και από το Μάιο του 2007 πληρώνει τους συντάκτες του κάθε μήνα, ενώ άνοιξε και ο πρώτος καλωδιακός τηλεοπτικός σταθμός δημοσιογραφίας των πολιτών, το GroundReport TV. Το Reporter.co.za είναι μία ειδησεογραφική ιστοσελίδα της Νότιας Αφρικής που πληρώνει με ένα μικρό ποσό τους συντάκτες της, και υποστηρίζεται από την μεγαλύτερη εταιρεία μέσων ενημέρωσης και ψυχαγωγίας της χώρας, την Avusa Limited.
Το ειδησεογραφικό δίκτυο NowPublic, μία από τις 50 καλύτερες ιστοσελίδες του 2007 σύμφωνα με το περιοδικό Time, με έδρα το Βανκούβερ του Καναδά, απευθύνθηκε σε επιχειρηματικά κεφάλαια για την χρηματοδότησή του και συγκέντρωσε πέρισυ 10,6 εκατομμύρια δολλάρια.

Όπως βλέπουμε, πολλές σοβαρές και οργανωμένες διαδικτυακές προσπάθειες δημοσιογραφίας των πολιτών υποστηρίζονται από επιχειρηματίες και μεγάλα κεφάλαια, όπως συμβαίνει και στα κυρίαρχα ΜΜΕ. Υπάρχει και η λύση της επιχορήγησης σε διάφορες νέες ενδιαφέρουσες προσπάθειες δημοσιογραφίας των πολιτών, όπως κάνει το New Voices, με κεφάλαια από το φιλανθρωπικό μή κερδοσκοπικό ίδρυμα The John S. and James Knight Foundation, που σκοπό έχει να προάγει την δημοσιογραφία. Το NewsTrust.net επίσης εκτός από την οικονομική υποστήριξη διαφόρων οργανώσεων και ιδιωτών, λαμβάνει μία σημαντική μακροχρόνια επιχορήγηση από το MacArthur Foundation. Ανεξάρτητες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, όπως τα Indymedia (θα μιλήσω σε ξεχωριστό κείμενο για αυτά), υποστηρίζουν οτι δέχονται απλώς δωρεές από τους ίδιους τους πολίτες, για τη συντήρηση και τα έξοδά τους.
Ένα από τα προβλήματα με τους πολίτες-δημοσιογράφους έγκειται στο ότι πίσω από ένα αθώο ρεπορτάζ, μπορεί να υπάρχουν σκοπιμότητες, ιδιαίτερα στην δημοσιογραφία τοπικού ενδιαφέροντος. Το YourHub είναι μία ιστοσελίδα τοπικών νέων της πόλης και των προαστίων του Ντενβερ, που έχει δημιουργηθεί από τους ανθρώπους της Μetro και υποστηρίζεται από το Rocky Mountain News. Στην ιστοσελίδα προσκαλούνται οι κάτοικοι να συμμετάσχουν, προβάλλοντας ιστορίες, φωτογραφίες, blogs και εκδηλώσεις. Ένας από τους συντάκτες μέσα σε 20 ημέρες έγραψε 11 ταξιδιωτικές εμπειρίες του προς συγκεκριμένους προορισμούς, για να διαπιστωθεί οτι ήταν ιδιοκτήτης ταξιδιωτικού γραφείου. Άλλος έγραψε κείμενα για δελφίνια σε επώνυμο θαλάσσιο πάρκο, πριν αποκαλυφθεί οτι ήταν υπεύθυνος δημόσιων σχέσεων σε αυτό. Ένας ακόμα, χειροπρακτικός, έγραψε 197 κείμενα μέσα σε 6 μήνες, με πολλά καταπληκτικά σχόλια και υψηλή βαθμολογία, αλλά ήταν ο ίδιος που έγραφε τα περισσότερα και βαθμολογούσε τον εαυτό του. Υπάρχει λοιπόν η πιθανότητα η ανεξαρτησία της δημοσιογραφίας των πολιτών, να αντικατασταθεί με ένα τύπο προσωπικής διαφήμισης, που θα προβάλλεται ως είδηση ή ενδιαφέρουσα ιστορία.
Σε μία άλλη περίπτωση η δημοφιλία των άρθρων υπερισχύει της αξιοπιστίας. Πρόκειται για το Digg, ένα site καθαρής συμμετοχικής δημοσιογραφίας, στην κεντρική σελίδα του οποίου εμφανίζονται περιλήψεις άρθρων (με παραπομπές στις πραγματικές πηγές) που έχουν λαβει την μεγαλύτερη βαθμολογία του κοινού! Για να μπεί ένα άρθρο στην κατηγορία "νέα άρθρα", πρέπει να συγκεντρώσει τουλάχιστον 10 θετικές γνώμες από τους αναγνώστες. Η ιστοσελίδα έχει ταλαιπωρηθεί από πληρωμένες από εταιρίες ιστορίες, ενώ κατηγορείται οτι έχουν κοπεί άρθρα που κριτικάρουν τους χορηγούς ή με τα οποία δεν συμφωνεί η συντακτική επιτροπή.
Στο CJReport, που δημιουργήθηκε από δυο φοιτητές (Αμερικανος και Βελγος) και περιλαμβάνει κυρίως παραπομπές από γνωστές εφημερίδες και λιγότερο από ερασιτέχνες πολίτες-δημοσιογράφους, υπάρχει και αρνητική βαθμολογία όταν το κείμενο είναι προσβλητικό, παραπλανητικό ή όταν δεν αξίζει ως είδηση. Το 2005 δημιουργήθηκε στην Ουκρανία, πάλι από δύο φοιτητές, το Highway, με 4.000 εγγεγραμένους δημοσιογράφους. Το κάθε άρθρο παραμένει για 24 ώρες στην κατηγορία "Live", και προωθείται στην κύρια σελίδα ή μπαίνει στο αρχείο της ιστοσελίδας ανάλογα με την αποδοχή που έχει από τους αναγνώστες. Το ίδιο το Highway, υποστηρίζει οτι πληρώνει με 2-10 δολλάρια τα καλύτερα κείμενα, δεν υπάρχει ανωνυμία και τα έσοδα προκύπτουν κυρίως από τη διαφήμιση.
Η υβριδική μορφή της δημοσιογραφίας των πολιτών, η σύμπραξη δηλαδή επαγγελματικής δημοσιογραφίας και δημοσιογραφίας των πολιτών, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό ποσοστό επί του συνόλου. Η εμπειρία και η οργανωτικότητα πάνω σε πιο επαγγελματικές προδιαγραφές των πραγματικά ανεξάρτητων και επωνύμων επαγγελματιών δημοσιογράφων, που έχουν αποφασίσει να κινηθούν μακρυά από εκδοτικά συστήματα και συμφέροντα, προσφέρει αρχικώς μεγαλύτερη αξιοπιστία από την οποιαδήποτε μεμονωμένη και ερασιτεχνική προσπάθεια των πολιτών. Όταν λοιπόν προστεθεί και η συμμετοχή των πολιτών, φτάνουμε σε ένα σύνθετο πρότυπο δημοσιογραφίας, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο OhmyNews ή το Ινδικό India Merinews. Σε άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχουν επαγγελματίες δημοσιογράφοι, ούτε καν για την επιμέλεια και την αξιολόγηση των κειμένων, την οποία κάνουν οι υπεύθυνοι της ιστοσελίδας, όπως συμβαίνει στο Γερμανικό Readers Edition. Στο Agoravox από τη Γαλλία υπάρχει η δυνατότητα για σχολιασμό, κριτική, καταγγελία ή εμπλουτισμό των κειμένων, ώστε συνεργαζόμενοι ο αρχισυντάκτης και η κοινότητα να καταλήξουν σταδιακά σε ένα πιο ολοκληρωμένο και αποδεκτό αποτέλεσμα.
Το πιο προχωρημένο παράδειγμα συμμετοχικής ενημέρωσης αποτελεί το Wikipedia, μία εγκυκλοπαίδεια ηλεκτρονικής μορφής, που δημιουργήθηκε από τον Jimmy Wales και βασίζεται στο λογισμικό wiki, το οποίο επιτρέπει σε κάθε χρήστη να επέμβει σε οποιαδήποτε σελίδα.

Στη φωτογραφία ο Oh Yeon-ho του OhmyNews και ο Jimmy Wales του Wikipedia

Το αγαπημένο βιβλίο του Jimmy Wales στο σχολείο δεν ήταν άλλο από την Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια. Ο στόχος του Wikipedia είναι να κάνει διαθέσιμο το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης σε όλο τον πλανήτη δωρεάν. Αν και φαίνεται οτι το εγχείρημα θεωρείται ανέφικτο, λόγω της διαφορετικής προσέγγισης που έχει ο καθένας μας πάνω στα διάφορα θέματα, τελικά το αποτέλεσμα σε γενικές γραμμές είναι ανέλπιστα έγκυρο και ανθεκτικό στις πολλές αλλαγές, δεδομένων των ιδιαίτερων συνθηκών. Το Wikipedia κατηγορείται για ουδετερότητα, μάλλον όμως πρόκειται για την ισορροπία που προκύπτει από την παράθεση όλων των πλευρών του εκάστοτε υπό εξέταση ζητήματος. Σε συνέντευξη που έδωσε ο Wales αποκαλύπτει οτι έχουν γραφτεί πάνω από 2 εκατομμύρια κείμενα στα αγγλικά, το ένα τρίτο του συνόλου, ενώ υπάρχουν περισσότερες από 130 γλώσσες με τουλάχιστον 1000 άρθρα. Αντίθετα τo Wikinews, που δημιουργήθηκε πριν 4 χρόνια, λειτουργώντας όπως το wikipedia και φιλοδοξούσε να καλύψει τον χώρο της ειδησεογραφίας, απέτυχε. Η αρχική ιδέα ήταν οι αναγνώστες να παρουσιάζουν πρωτότυπο υλικό, όμως στην πράξη τα κείμενα παραπέμπουν σε αντίστοιχα γνωστών ειδησεογραφικών πρακτορείων και η συμμετοχή είναι απογοητευτική.

(συνεχίζεται με το 4ο μέρος: ΜΜΕ και δημοσιογραφία των πολιτών)


(1)Οι Bowman και Willis το 2003 αποκάλεσαν την δημοσιογραφία των πολιτών "We Media".

Ένα ακόμα βήμα μπροστά

Όχι! Δεν είναι δικό μου το βήμα! Πρόκειται για μία μπάντα με το ίδιο όνομα ("Ένα βήμα μπροστά") που είχε την καλοσύνη να επικοινωνήσει μαζί μου μέσω e-mail. Το συγκρότημα από την Αθήνα έχει σχηματιστεί από το 2001 (ελπίζω να μην με κυνηγήσει για το copyright), έβγαλε το πρώτο του demo το 2003 και το 2007 κυκλοφόρησε διαδικτυακά την πρώτη του ολοκληρωμένη δουλειά με τίτλο "Κίτρινo φεγγάρι". Τα τραγούδια κινούνται στα μονοπάτια της Ελληνικής ποπ-ροκ, είναι εκτελεστικώς άρτια και μουσικώς αξιόλογα. Η αναφορά μου στο συγκρότημα δεν μπορεί να θεωρηθεί διαφήμιση με σκοπιμότητες, αφού η δουλειά τους κυκλοφορεί μέσω διαδικτύου και μάλιστα δωρεάν, οπότε ο επισκέπτης της (ιδιαίτερα προσεγμένης) ιστοσελίδας του γκρούπ μπορεί να κατεβάσει σε μορφή mp3, τόσο τα τραγούδια μεμονωμένα, όσο και όλο το άλμπουμ, και να τα ακούσει στη συνέχεια. Στην απόφαση να κυκλοφορήσουν το υλικό τους μέσω διαδικτύου, ρόλο έπαιξε το γεγονός οτι, όπως γράφουν στην ιστοσελίδα τους, οι προτάσεις για προώθηση της δουλειάς τους από τις δισκογραφικές εταιρείες δεν κάλυπταν τις προσδοκίες των μελών, ένα φαινόμενο (αυτό της εκμετάλλευσης των καλλιτεχνών από τις εταιρείες) που λαμβάνει διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το συγκρότημα των Radiohead, που αποφάσισε να κυκλοφορήσει την τελευταία του δουλειά μέσω διαδικτύου, με εντυπωσιακά αποτελέσματα, ακόμα και σε οικονομικό επίπεδο. Οι Ένα Βήμα Μπροστά έχουν κάνει πολλές ζωντανές εμφανίσεις και τους εύχομαι καλή επιτυχία στη συνέχεια.

Internet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση (μέρος 2ο: η έλευση του internet)

Μέχρι την έλευση του internet, ο πολίτης είχε περιορισμένη δυνατότητα ενημέρωσης. Η θεματολογία της καθοριζόταν από τις εφημερίδες, τους ραδιοτηλεοπτικους σταθμούς και τα περιοδικά, που αποφάσιζαν τι ήταν αυτό που θα έπρεπε να γνωρίζουμε και σε ποιό βαθμό. Σύμφωνα με μέλη της ερευνητικής ομάδας των μέσων ενημέρωσης του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης (1), τα ΜΜΕ μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή στο κοινό τους, όταν υπάρχει έλλειψη εναλλακτικής πληροφόρησης, γνώσης ή εμπειρίας (με αποτέλεσμα την προβληματική αντίληψη της είδησης) και όταν δεν λειτουργεί η κριτική ικανότητα. Τα ΜΜΕ έχουν την τάση της μίμησης και της ομογενοποίησης (ότι πρόγραμμα ή περιεχόμενο ειδήσεων έχει το ένα κανάλι, το επαναλαμβάνουν ως πρότυπο και τα υπόλοιπα), με αποτέλεσμα να μην ισχύει σε σημαντικό βαθμό η εναλλακτική πληροφόρηση και το γεγονός αυτό έχει επιταθεί από την συγκέντρωση των ΜΜΕ σε λίγα επιχειρηματικά χέρια. Επίσης σύμφωνα με τους Dearing και Rogers και το βιβλίο τους "Ορίζοντας τα θέματα: Τα ΜΜΕ, οι πολιτικοί και το κοινό", για την επιρροή των ΜΜΕ στο κοινό τους, μεγαλύτερη σημασία έχει η θεματολογία και όχι το περιεχομενο της είδησης (2). Αυτό αποδεικνύεται από το πόσο μπορεί να αλλάξει η συμπεριφορά των πολιτών, μετά από την παρατεταμένη ενασχόληση των δημοσιογράφων με ένα θέμα, έστω και αν δεν υπάρχουν πραγματικά νέες ειδήσεις γύρω από αυτό, και πόσο ενδιαφέρονται κυβερνήσεις, κόμματα, φορείς, για να καθορίσουν την ατζέντα της ενημέρωσης σύμφωνα με τους επιδιωκόμενους σκοπούς τους.
Είναι γνωστό οτι η ιστορία του internet ξεκινά στη δεκαετία του 1960 στις ΗΠΑ με το ARPANET, ένα δίκτυο που εξυπηρετούσε στρατιωτικούς σκοπούς. Δημιουργήθηκε έτσι το Πρωτόκολλο Ιντερνετ (TCP/IP), μια παγκόσμια γλώσσα υπολογιστικών δικτύων. Η σχετική τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια και για την έρευνα, αποτελώντας από τη δεκαετία του 1970 ένα καλό εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ πανεπιστημίων των ΗΠΑ. Στην δεκαετία του 1980, εμφανίστηκαν οι πρώτοι εμπορικοί πάροχοι internet, ανοίγοντας την αγορά εκτός των πανεπιστημίων. Το 1989 ο Tim Berners-Lee ανακάλυψε μία εφαρμογή δικτύου με hypertext (υπερκείμενο), που κατέστησε δυνατή την προσβασιμότητα σε όλες τις ιστοσελίδες και που αποτέλεσε και την απαρχή του world wide web. Η μεταφορά πληροφοριών υπήρξε ο πυρήνας του internet, τόσο με τη μορφή των μυνημάτων μόλις 3 χρόνια από την δημιουργία του Αrpanet (που αργότερα μετατράπηκαν σε e-mails), όσο και με την εμφάνιση του Usenet (μέσω της δυνατότητας που έδινε το UUCP, ένα σύστημα που δημιουργήθηκε από δύο φοιτητές του πανεπιστημίου του Duke το 1979, όπου αρχεία κειμένου μπορούσαν να αναγνωστούν ταυτόχρονα από πολλούς χρήστες). Tα άρθρα που δημοσίευαν οι χρήστες στο Usenet, κατηγοριοποιούνταν σε ομάδες συζητήσεων (newsgroups), ανάλογα με το αντικείμενο. Το μοντέλο των newsgroups υφίσταται ακόμα και σήμερα, παρ'ότι έχει υποσκελιστεί από τα fora, τα chat rooms και τα mailing lists. Όλα τα παραπάνω εξυπηρετούν την λογική της συζήτησης και της ανταλλαγής απόψεων, on και off line. Το πλεονέκτημά τους είναι ταυτόχρονα και μειονέκτημα: η μαζική συμμετοχή, όπου στο θέμα προς συζήτηση, καθένας μπορεί να εκφράσει την άποψή του ή να δώσει ή να πάρει συμβουλες, συχνά όμως δημιουργείται ένα χαοτικό τοπίο με αλλοπρόσαλλες πληροφορίες που δεν είναι εύκολο να αξιολογηθούν. Οι περισσότερες ομάδες συζήτησης είναι ανοικτές στο κοινό, επιτρέπουν την ελευθερία της έκφρασης σε σημαντικό βαθμό και προάγουν την κοινωνικότητα και την ανταλλαγή απόψεων. Ειδικά σε όσα είναι αρκετά εξειδικευμένα στον τομέα τους, παρατηρείται υψηλού επιπέδου συζήτηση και δίνονται χρηστικές πληροφορίες στους επισκέπτες. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, υπήρχαν πολλές μικρές "κοινότητες" ανθρώπων που συναντιούνταν στον κυβερνοχώρο, λειτουργούσαν με εσωτερικούς κώδικες, χωρίς να περιορίζεται ή να καθορίζεται άνωθεν η δυνατότητα έκφρασης, όπως αντίθετα συμβαίνει με τις παραδοσιακές μορφές εξουσίας. Η σημασία της ελευθερίας που έδινε το διαδίκτυο, φάνηκε το 1996, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ ψήφισε τον "Νόμο περί ευπρέπειας των επικοινωνιών" ή Communications Decency Act (CDA), ως μία πρώτη προσπάθεια ελέγχου του κυβερνοχώρου. Η διαδικτυακή κοινότητα αντέδρασε, η υπόθεση πήγε στα δικαστήρια και ο νόμος κρίθηκε αντισυνταγματικός. Ο δικαστής μάλιστα χαρακτήρισε τον κυβερνοχώρο ως περιέχοντα "τεράστια δημοκρατικά φόρα" που "δεν υπόκεινται στο ίδιο είδος κυβερνητικής εποπτείας και ρύθμισης με τη βιομηχανία των αναμεταδόσεων" (3). Η έκρηξη των εφαρμογών γύρω από το intenet, οφείλεται σε ένα βαθμό στον συμμετοχικό χαρακτήρα του εγχειρήματος, με την γνώση να μοιράζεται σε σημαντικό βαθμό, χωρίς σκοπιμότητες και εγωισμούς, copyright και αποκλεισμούς.
Με το internet η πληροφορία έφτανε πλέον αμεσολάβητη στο κοινό, μέσω των ιστοσελίδων που δημιουργούσαν φορείς και άτομα που ήθελαν να έχουν άμεση επικοινωνία με τους δέκτες της πληροφόρησης. Τα υπουργεία έχουν τον διαδικτυακό τους τόπο, το ίδιο το κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα, οι επιχειρήσεις, οι καλλιτεχνικοί φορείς, οι αθλητικοί σύλλογοι, οι επαγγελματίες, οι απλοί πολίτες. Η πληροφορία υπάρχει στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα ο ρόλος των δημοσιογράφων τις περισσότερες φορές να είναι αποδελτιωτικός. Μαζεύουν τις πληροφορίες που άλλοι δίνουν (και οι οποίες πλέον είναι σε μεγάλο βαθμό προσβάσιμες) και φιλτράροντάς τις, τις προσφέρουν στο κοινό.
Από την άλλη πλευρά το κοινό άρχισε να εκφράζεται μέσω των weblogs ή απλά blogs. Αυτά ξεκίνησαν ως απλά προσωπικά ημερολόγια, στα οποία ο συγγραφέας δημοσιοποιούσε την καθημερινότητά του, εξωτερικεύοντας τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Η εξέλιξη υπήρξε αναπάντεχα εκρηκτική. Εκατομμύρια bloggers σε όλο τον κόσμο δημοσιοποιούν σήμερα τις απόψεις τους, αντιλαμβανόμενοι όμως διαφορετικά το εργαλείο που λέγεται blog. Γιατί ενώ για τους περισσότερους το ιστολόγιο τους έδινε την δυνατότητα του δημόσιου σχολιασμού και της ανάλυσης προσωπικών ή ευρύτερων θεμάτων, για κάποιους άλλους αποτέλεσε την ευκαιρία να επανακαθορίσουν την σχέση μεταξύ ενημέρωσης, δημοσιογραφίας, πλουραλισμού και εγκυρότητας.
Η επικοινωνία ενισχύθηκε με την τεχνολογία peer-to-peer ή p2p, όπου δύο υπολογιστές επικοινωνούν άμεσα μεταξύ τους, χωρίς κάποιος server να αναλαμβάνει τη μεταξύ τους επικοινωνία.

εικόνα από http://www.javaworld.com/javaworld/jw-10-2001/jw-1019-jxta.html

Διαδεδομένη υπήρξε η ανταλλαγή αρχείων μέσω δωρεάν προγραμμάτων (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Kazaa), ενώ τα τελευταία χρόνια η τεχνολογία αυτή οδήγησε σε πιο προχωρημένες εφαρμογές, όπως στην τηλεφωνία του Skype (από τον δημιουργό του Kazaa) και στην τηλεόραση του Joost. Στην ίδια τεχνολογία αναπτύχθηκε το Instant Messaging (IM) και το Short Message Service (SMS), με την δυνατότητα αποστολής μηνυμάτων με μικρά κείμενα ή φράσεις.
Επίσης μέσω του συστήματος RSS (Really Simple Syndication), o χρήστης του internet επιλέγει να ενημερώνεται αυτόματα και άμεσα μέσω τίτλων, περιλήψεων και παραπομπών, από συγκεκριμένους ιστότοπους (από τα κλασσικά ΜΜΕ μέχρι τους απλους bloggers), χωρίς να είναι αναγκασμένος να επισκέπτεται τις ιστοσελίδες τους. Το RSS είναι ιδιαίτερα σημαντικό όσον αφορά την ενημέρωση με ειδήσεις ή κείμενα της τελευταίας στιγμής. Η εξέλιξη αυτή δείχνει και τον εξατομικευμένο χαρακτήρα που λαμβάνει η ενημέρωση σήμερα. Αυτό προκύπτει και από την προσαρμογή των διαδικτυακών παραρτημάτων των ΜΜΕ στις νέες συνθήκες, με την δυνατότητα διαμόρφωσης των ιστοσελίδων τους από τους ίδιους τους επισκέπτες, σύμφωνα με τις προσωπικές ανάγκες ενημέρωσης των τελευταίων.
Το internet άλλαξε λοιπόν σημαντικά το τοπίο της επικοινωνίας και της ενημέρωσης. Αρχικώς έδωσε στους πολίτες την δυνατότητα της on line πληροφόρησης, είτε μέσω των ιστοσελίδων των εφημερίδων και των ραδιοτηλεοπτικών μέσων, είτε μέσω της πλοήγησης του χρήστη του internet στο ωκεανό των πληροφοριών και των στοιχείων που είναι προσβάσιμα και ελεύθερα για την πλειοψηφία των χρηστών. Επι πλέον διεύρυνε τις πηγές της πληροφόρησης, αφού άνοιξε την αγορά σε ιδιώτες και ειδικούς σε διάφορα θέματα, που ενημέρωναν καλύτερα από οποιονδήποτε εξειδικευμένο δημοσιογράφο, ενώ έδωσε στο κοινό την δυνατότητα πρόσβασης στα μέσα ενημέρωσης του εξωτερικού, σε αντίθεση με οτι συνέβαινε στο παρελθόν που η ατομική πρόσβαση σε αυτά ήταν δύσκολη και με χρονική καθυστέρηση. Επισης εκδημοκρατισε το χώρο, δίνοντας την ευχέρεια σε ιδιώτες, οργανισμούς και οργανωμένες ομάδες, χωρίς ουσιαστικό κεφάλαιο, μέσω μιας απλής ιστοσελίδας, να εκφράσουν τις απόψεις τους και να ενημερώσουν για τις εξελίξεις στον τομέα δράσης τους, αφαιρώντας από τα κυρίαρχα ΜΜΕ την ηγεμονία, τη μεσολάβηση και το μονοπώλιο της αξιοπιστίας. Δεν παραβλέπουμε το σημαντικό γεγονός της συμμετοχικότητας και της διαδραστικότητας του πολίτη που μπορούσε πλέον να σχολιάζει τα γεγονότα, η άποψή του να δημοσιοποιείται άμεσα στις διάφορες ιστοσελίδες και να ακολουθεί συζήτηση, σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μέσα που επέτρεπαν, με φειδώ πάντα και αυστηρό έλεγχο, σε περιορισμένο αριθμό αναγνωστών-θεατών-ακροατών τη έκφραση των απόψεών τους. Κυρίως όμως έδωσε την ευκαιρία στον απλό πολίτη να πάρει τα πράγματα στα χέρια του και να γίνει μέρος της διαδικασίας, επιλέγοντας να γίνει και εκείνος μία πηγή ειδήσεων, είτε αναμεταδίδοντας και επαναξιολογώντας, ως άτυπος αρχισυντάκτης, με ένα αυστηρό προσωπικό κριτήριο, ειδήσεις από άλλες πηγές, είτε αναλύοντας τον κόσμο με την προσωπική του ματιά, είτε λειτουργώντας ως ρεπόρτερ, καταγράφοντας με όσα μέσα διέθετε την επικαιρότητα, είτε ερευνώντας και τονίζοντας στοιχεία που τα παραδοσιακά μέσα είχαν παραβλέψει ή υποτιμήσει.
Tα παραδοσιακά ΜΜΕ ως μία προσπάθεια προσαρμογής στις νέες συνθήκες, επέκτειναν τις δραστηριότητές τους μέσω διαδικτύου, κατασκευάζοντας τις αντίστοιχες ιστοσελίδες, προκειμένου να διεκδικήσουν ένα κοινό ως επί το πλείστον νέο σε ηλικία, απορριπτικό στα παραδοσιακό τρόπο ενημέρωσης και ταυτόχρονα να κερδίσουν και ένα κομμάτι της διαφημιστικής πίτας στο χώρο του διαδικτύου. Η έλευση του internet, επίσης, ώθησε κάποιους δημοσιογράφους (που λόγω επαγγέλματος είχαν μεγαλύτερη εξοικίωση με την τεχνολογία) να δημιουργήσουν προσωπικές ιστοσελιδες, παράλληλα με τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις. Mάλιστα είναι γνωστό οτι πολλοί bloggers προέρχονται από τη επαγγελματική δημοσιογραφία ή έχουν σχέση με τον χώρο των ΜΜΕ. Η άμεση επαφή των δημοσιογράφων με το κοινό τους και η αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους, υποστηρίζεται οτι θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη του κόσμου προς την επαγγελματική δημοσιογραφία. Αυτή η εμπιστοσύνη έχει κλονιστεί, εξαιτίας της ανεπάρκειας των ΜΜΕ να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του κοινού. Αποτέλεσμα της κρίσης που προέκυψε στην δεκαετία του 1990, ήταν η εμφάνιση της δημοσιογραφίας που βρίσκεται στην υπηρεσία του πολίτη ή με επίκεντρο τον πολίτη (civic journalism) και η οποία ασκείται από επαγγελματίες δημοσιογράφους. Όμως οι φιλότιμες προσπάθειες του δημοσιογραφικού κόσμου να ανακτήσουν το κύρος τους, ξεπεράστηκαν με την έλευση του internet. Είχε έρθει η ώρα των πολιτών να παίξουν ένα ενεργό ρόλο στην διαδικασία της συλλογής, αναφοράς, ανάλυσης και διασποράς ειδήσεων και πληροφοριών, μέσω της λεγόμενης "δημοσιογραφίας των πολιτών" (citizen journalism), γνωστής και ως δημόσιας ή συμμετοχικής δημοσιογραφίας (public or participatory journalism)...

(συνέχεια στο τρίτο μέρος)

(1)Από το βιβλίο του Πώλ Μάνινγκ "Κοινωνιολογία της ενημέρωσης"(Νew and news sources), σελ. 367
(2)Από το βιβλίο του Πώλ Μάνινγκ "Κοινωνιολογία της ενημέρωσης"(Νew and news sources), σελ. 354
(3)Από το βιβλίο των Τζακ Γκόλντσμιθ και Τιμ Γου "Ποιός ελέγχει το Ιντερνετ;" (Who controls the Internet?", σελ.32.
Υ.Γ. Θεώρησα αναγκαία την θεωρητική ανάλυση των πρώτων 2 μερών, πριν ασχοληθώ με συγκεκριμένα παραδείγματα δημοσιογραφίας των πολιτών, εντός και εκτός Ελλάδας. Ο λίγος ελεύθερος χρόνος μου και η αναζήτηση στοιχείων δεν μου επιτρέπει πιο συχνή καταχώρηση κειμένων. Παρ'ότι ήδη έχουν προκύψει από την απλή διαδικτυακή έρευνά μου κάποια πολύ ενδιαφέροντα δεδομένα, που έχουν σχέση με την τρέχουσα επικαιρότητα, πρέπει να κρατήσω την σωστή σειρά στην παρουσίαση. Το διαδίκτυο τελικά αποκαλύπτει θησαυρούς σε αυτούς που ψάχνουν.

Internet, δημοσιογραφία των πολιτών και ενημέρωση (Μέρος 1ο: εισαγωγικό)

Αφορμή για τη σειρά των κειμένων αυτών, που βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της επεξεργασίας και της έρευνας, αποτέλεσε διαδικτυακό ιστολόγιο που αυτοχαρακτηρίζεται "καθημερινή δημαγωγική και διεφθαρμένη ηλεκτρονική εφημεριδα" και υποστηρίζει οτι εκφράζει την "Δημοσιογραφία των πολιτών". Επαίρεται δε οτι το επισκέπτονται πάνω από 60.000 αναγνώστες την ημέρα. Ομολογώ οτι με τρομάζει η ιδέα να ασχοληθώ με ένα τόσο αμφιλεγόμενο θέμα όσο η ενημέρωση (και κυρίως η πολιτική) στο διαδίκτυο. Και αυτό γιατί δεν έχω διαμορφώσει συγκεκριμένη άποψη για το αν η δημοσιογραφία αυτού του τύπου θα ενισχύσει την διαφάνεια και την πραγματική ενημέρωση ή θα ανοίξει τους ασκούς του αιόλου. Ως εισαγωγικό κείμενο, θα πρέπει να κάνω μία γενική θεωρητική τοποθέτηση για το θέμα της ενημέρωσης και πώς λειτουργούσε μέχρι την εμφάνιση του internet.
Οι δημοσιογράφοι αποτελούν τους εργάτες της ενημέρωσης (μερικές φορές και τους "κατασκευαστές" της), κινούμενοι μεταξύ των πηγών των ειδήσεων (πολιτική ελίτ, επίσημοι και ανεπίσημοι φορείς, οργανισμοί, εταιρείες), των δημοσιογραφικών συγκροτημάτων που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ιδιοκτητών ή των μετόχων τους και πιέζουν σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό τους δημοσιογράφους προς αυτήν την κατεύθυνση, των επιχειρηματικών-πολιτικών-κοινωνικών ομάδων που θέλουν να επιβάλλουν την ατζέντα και τα συμφέροντά τους, και των αποδεκτών των ειδήσεων, δηλαδή των αναγνωστών-θεατών-ακροατών, που και αυτοί επιθυμούν να ενημερώνονται για όσα τους απασχολούν. Πρόκειται για μία δυναμική ισορροπία που συνεχώς αλλάζει, αφού οι εμπλεκόμενοι χάνουν ή αποκτούν δύναμη ανάλογα με την χρονική συγκυρια και τα εκάστοτε κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δεδομένα.
Οι επίσημοι φορείς, λόγω της ισχύος και της θέσης τους, αποτελούν για τους δημοσιογράφους την "επίσημη" και "αξιόπιστη" πηγή των ειδήσεων, ενώ όσοι κινούνται περιθωριοποιημένοι, στερούνται "αξιοπιστίας", προσπαθώντας πάντως, είναι η αλήθεια, να μπουν στο παιχνίδι ως ισότιμοι παίκτες με διάφορους επικοινωνιακούς τρόπους. Εκ των πραγμάτων λοιπόν, κάποιοι, λόγω θέσης και ισχύος, έχουν προβάδισμα στην προβολή των θέσεων και των "πληροφοριών" τους ως ειδήσεων. H ισχύς όμως δεν είναι σταθερή στο πέρασμα του χρόνου, γιατί καθορίζεται (εκτός από την πολιτική εξουσία) και από το χρήμα, την επικοινωνιακή πολιτική, την δυναμική του λόγου, την κινητοποίηση των πολιτών, την εξειδίκευση πάνω σε ένα θέμα, τη διαφήμιση κ.α. Μπορούν λοιπόν και ανεπίσημοι φορείς, εκτός συστήματος ΜΜΕ, χρησιμοποιώντας τα δικά τους όπλα, να μπουν στο παιχνίδι των ειδήσεων ως αξιόπιστες πηγές.
Η "συνεργασία" των επίσημων φορέων με τους δημοσιογράφους, με την διοχέτευση πληροφόρησης (ή και μαύρου χρήματος) προς τους δημοσιογράφους με αντάλλαγμα την καταγραφή εκ μέρους των τελευταίων, των θέσεων των επίσημων φορέων (ή αλλιώς της προπαγάνδας), δημιουργεί μία γκρίζα ζώνη, όπου η συνεργασία μπορεί να φτάσει μέχρι την συναλλαγή. Απόδειξη αποτελεί η πρόσφατη αποκάλυψη των τεράστιων ποσών που εφημερίδες των 2.000 και 3.000 φύλλων λαμβάνουν ως διαφήμιση από τον κρατικό κορβανά, για να ασκήσουν την "ανεξάρτητη δημοσιογραφία" τους. Οι δημοσιογράφοι, πιεσμένοι από την υποχρέωσή τους να βρούν υλικό μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια που τους δίνονται, αναγκάζονται να απευθύνονται σε πηγές από τις οποίες παίρνουν "εμπιστευτικές πληροφορίες" ή ειδήσεις σταθερής ροής, που πρόθυμα κρατικοί φορείς, κόμματα, πολιτικοί, επιχειρήσεις και οργανισμοί προσφέρουν. Ο ελάχιστος διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος και η περιορισμένη προσβασιμότητα σε στοιχεία του κράτους (με την συχνή δικαιολογία του απόρρητου, των προσωπικών δεδομένων ή της δικαστικής έρευνας), δεν επιτρέπει συνήθως την πολυτέλεια των σοβαρών αναλύσεων και την επιβεβαίωση των στοιχείων. Όσοι θέλουν να γίνουν το επίκεντρο της συζήτησης, εκμεταλλεύονται την ανάγκη των δημοσιογράφων, διοχετεύοντας παρασκήνιο ή χρησιμοποιώντας ατάκες που αρέσουν στο κοινό. Το αντάλλαγμα είναι η ελαστικότητα και η γενναιοδωρία με την οποία αρκετοί δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν τις πηγές τους στην κριτική τους. Η συνεργασία μεταξύ των "πηγών" και των δημοσιογράφων δεν περιορίζεται στην διοχέτευση ειδήσεων, αλλά και στη μη αποκάλυψή τους, όταν αυτές είναι "δυσάρεστες". Άλλωστε για να μπορείς να μπείς στον κύκλο των "εμπιστευτικών πληροφοριών", πρέπει να δείξεις με συνέπεια την "ενδεικνυόμενη" συμπεριφορά, αλλιώς η συνεργασία διακόπτεται. Επίσης είναι γνωστό οτι υπάρχει διαχωρισμός των ΜΜΕ ανάλογα με την πολιτική τοποθέτησή τους, με αποτέλεσμα η ενημέρωση να χρωματίζεται σε κάποιο βαθμό κομματικά και να εξαρτάται από τις πηγές του συμπαθούντος κόμματος.
Ένα άλλο σημαντικό θέμα είναι η συγκέντρωση της ενημέρωσης (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, περιοδικά) στα χέρια λίγων επιχειρηματιών, με τάση συγχωνεύσεων και δημιουργίας υπερεθνικών κολοσσών (πίσω από τους οποίους βρίσκονται πολυεθνικές εταιρείες, τράπεζες και διάφορα "ιδρύματα") και το ουσιαστικό ολιγοπώλιο των διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων (κυρίως το Reuters και το Associated Press). Το θέμα υποβαθμίζεται σκοπίμως μπροστά στην κατ'επίφαση πολυφωνία των πολυάριθμων εφημερίδων, περιοδικών, καναλιών και σταθμών, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες που απελευθερώθηκε πλήρως η αγορά και η τεχνολογία επιτρέπει ακόμα περισσότερους συμμετέχοντες, ευννοημένοι όμως πάντα παραμένουν όσοι έχουν το απαιτούμενο μεγάλο κεφάλαιο. Παράλληλα όμως, η πολιτική επιτρέπει στους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ τόσο την "οριζόντια" επέκταση (έλεγχος πολλών εφημερίδων ή πολλών καναλιών ταυτόχρονα), αλλά και την "κάθετη" επέκταση (έλεγχος παραγωγής σε διάφορα επίπεδα, ώστε μέσω μίας δραστηριότητας να ενισχύονται και οι άλλες και να μεγιστοποιείται το αποτέλεσμα, όπως συμβαίνει με ιδιοκτήτες που ελέγχουν σταθμούς, εφημερίδες, εκδοτικούς οίκους, αθλητικούς συλλόγους, εταιρείες θεάματος και ψυχαγωγίας, άλλες επιχειρήσεις). Ο σκοπός των περισσότερων ιδιοκτητών των ΜΜΕ, αλλά και ορισμένων μεγαλοδημοσιογράφων, είναι η κυριαρχία στο χώρο, η επιβολή συγκεκριμμένης "γραμμής" και το κέρδος, που σημαίνει οτι πολλές φορές για να επιτευχθούν τα παραπάνω, ασκείται πίεση στο δημοσιογράφο-υπάλληλο, εμπορευματικοποιείται η είδηση και πέφτει η ποιότητα της ενημέρωσης. Η σημαντική οικονομική εξάρτηση των ΜΜΕ από την διαφήμιση και τους διαφημιζόμενους, ενισχύει τις υποψίες οτι θα υπάρξουν τελικά κάποιες "εκπτώσεις" σε συγκεκριμένα "ευαίσθητα" ζητήματα. Η τηλεθέαση και οι πωλήσεις συνδέονται με τα διαφημιστικά έσοδα, αυτά με τις πιέσεις των διαφημιζόμενων, αυτές με την ποιότητα και την θεματολογία της ενημέρωσης και οι τελευταίες πάλι με την τηλεθέαση και τις πωλήσεις, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο. Ένας ανάλογος φαύλος κύκλος περιλαμβάνει την ενημέρωση, την πολιτική, την χρηματοδότηση των ΜΜΕ, τη διαφήμιση και την ανταπόκριση του κοινού. Κάποιοι υποστήριξαν οτι η εκρηκτική ανάπτυξη των ΜΜΕ, θα δημιουργούσε περισσότερο ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες. Η επιβολη της τηλεόρασης ως κύριο μέσο ενημέρωσης, η παθητικότητα της τηλεθέασης και η υποχώρηση των παραδοσιακών μέσων (όπως οι εφημερίδες) σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησε στο αντίθετο αποτέλεσμα, αφού συχνά η μονοδιάστατη, περιπτωσιολογική και παραμορφωμένη παρουσίαση της πραγματικότητας εκ μέρους της τηλεόρασης στρέβλωσε την αντίληψη του τηλεθεατή για τον κόσμο.
Μέσα σε αυτήν την πολύπλοκη σχέση κράτους, πολιτικών, ΜΜΕ, επιχειρήσεων, κοινωνικών φορέων και κοινού, το ζητούμενο είναι αν επιτυγχάνεται η ενημέρωση και σε ποιό βαθμό. Η ποικιλία των αντικρουόμενων συμφερόντων δίνει την ελπίδα οτι οποιαδήποτε συναίνεση σιωπής δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ. Όμως, από την άλλη πλευρά, η υπερσυγκέντρωση των ΜΜΕ από λίγα επιχειρηματικά κέντρα που μπορούν να κατευθύνουν και να χειραγωγήσουν τις μάζες (όπως έκανε ο Ρούπερτ Μέρντοχ με την οργανωμένη υποστηριξη της εισβολής στο Ιρακ από τα ΜΜΕ που κατείχε), δημιουργεί την ανάγκη για δημιουργία εναλλακτικών πηγών ενημέρωσης. Στο σημείο αυτό κρίσιμη είναι η συμβολή του διαδικτύου...

(συνέχεια στο δεύτερο μέρος)

*Για την εισαγωγή αυτή, χρησιμοποίησα κάποια χρήσιμα στοιχεία από το βιβλίο του Πωλ Μάνινγκ "Κοινωνιολογία της ενημέρωσης: ειδήσεις και πηγές ειδήσεων", εκδόσεις Καστανιώτη.