H χρήση των καμερών στην εποχή μας (μέρος 1ο)

Οι κάμερες έχουν μπεί στη ζωή μας για τα καλά. Ξεκίνησαν ως ένα εργαλείο αποτροπής, προστασίας και καταγραφής εγκληματικών ενεργειών, κυρίως ληστειών σε τράπεζες, καταστήματα και ιδιωτικές περιουσίες. Μέσα σε λίγα χρόνια επεκτάθηκε η χρήση τους και αυξήθηκαν οι τομείς στους οποίους θεωρούνται πλέον από τους περισσότερους απαραίτητες. Η αποδοχή των καμερών από την κοινωνία, επιτεύχθηκε στο όνομα της ασφάλειάς της. Απέμενε πλέον η εξοικίωση της ύπαρξης και λειτουργίας τους από το κοινό, η οποία εμπεδώθηκε με την τηλεόραση και συγκεκριμένα με τα reality shows (τύπου Big Brother ), στα οποία οι τηλεθεατές παρακολουθούσαν με ηδονοβλεπτική διάθεση τις δραστηριότητες των συμμετεχόντων. Τα προγράμματα αυτά κατάφεραν να κάνουν αποδεκτή και δημοφιλή τη χρήση των καμερών από την πίσω πόρτα. Μάλιστα πρόσθεσαν και το χιουμοριστικό στοιχείο, καταγράφοντας απλούς ανθρώπους σε εξευτελιστικές σκηνές που προκαλούν το γέλιο (Candid Camera, America’s Funniest Home Movies). Χρειαζόταν και η αστυνομική πλευρά του θέματος, που την κάλυψαν εκπομπές όπως Cops, Crimewatch UK, I Witness, οι οποίες παρουσίαζαν σκηνές καταδίωξης υπόπτων από την αστυνομία, δίνοντας την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στην "πραγματική ζωή" και μετατρέποντας την πραγματικότητα (reality) σε show.
Όμως όταν μιλούμε για την χρήση των καμερών στη ζωή μας, δεν αναφερόμαστε μόνο σε αυτές της τηλεόρασης. Οι κάμερες αφορούν τις περισσότερες πτυχές της καθημερινότητάς μας και έχουν μεγαλύτερη σημασία από ότι μπορεί ο καθένας μας να φανταστεί.
Για να δημιουργήσουμε λοιπόν ολοκληρωμένη άποψη για τις κάμερες, έχει ενδιαφέρον να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην Μεγάλη Βρετανία, όπου έχουμε το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα χρήσης τους και από όπου θα αντλήσουμε μεγάλο μέρος των πληροφοριών μας. Άλλωστε στην Μεγάλη Βρετανία από τη δεκαετία του 1950 και του 1960 είχαν τοποθετηθεί κάμερες (αρχικώς προσωρινές) για να ελέγχουν σε συγκεκριμένες περιστασεις τους συγκεντρωμένους σε δημόσια μέρη. To 1975 τοποθετήθηκαν κάμερες στο μετρό και σε πολλούς δρόμους του Λονδίνου. Στις δεκαετίες του 1970-80 τοποθετήθηκαν κάμερες στις πολιτικές συγκεντρώσεις και στα γήπεδα για τους χούλιγκανς. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Μ.Βρετανίας μας ενημερώνει οτι η οργανωμένη χρήση των καμερών ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν εφαρμόστηκε από τοπικά παραρτήματα της αστυνομίας, από επιχειρήσεις και από τις τοπικές αρχές στα πλαίσια διαφόρων προγραμμάτων. Το 1994 η κυβέρνηση των Συντηρητικών αποφάσισε να χρηματοδοτήσει την τοποθέτηση καμερών με 45 εκατομμύρια στερλινες. Ο συνδυασμός της κεντρικής χρηματοδότησης [Office-funded Crime Reduction Programme (CRP)] και της ανυπαρξίας ανάλογης νομοθεσίας για την ιδιωτικότητα οδήγησε στην ανεξέλεγκτη εφαρμογή του μέτρου.
Υπολογίζεται οτι στην Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν 14,2 εκατομμύρια κάμερες, όμως το αποτέλεσμα είναι αμφιλεγόμενο. Το 2002 υπήρχαν 4,2 εκατομμύρια κάμερες, το 20% παγκοσμίως, που αντιστοιχούσαν σε 1 ανά 14 κατοίκους και κάθε Βρετανός καταγραφόταν από 300 κάμερες την ημέρα κατά μέσο όρο. Το μεγαλύτερο ποσοστό τους (90%), τοποθετημένες κυρίως από ιδιώτες, λειτουργεί παράνομα! Η αποτελεσματικότητα του μέτρου των καμερών κυμαίνεται ανάλογα με την περιοχή, τον αριθμό και την χωροθέτηση των καμερών. Υπάρχουν στατιστικά που δείχνουν σημαντική μείωση της εγκληματικότητας σε τοπικό επίπεδο και άλλα που διαπιστώνουν στασιμότητα στον απόλυτο αριθμό των συνολικών περιστατικών. Σύμφωνα με στοιχεία ασφαλιστών, το μέτρο μείωσε την εγκληματικότητα σε επιλεγμένες περιοχές, αλλά την αύξησε στα προάστια και την ύπαιθρο (όπου δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικές οι κάμερες). Το Υπουργείο Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου (Home Office) εκπόνησε ειδική επιστημονική μελέτη [Home Office Research study 292, Martin Gill, Angela Spriggs, Assessing the impact of CCTV, Φεβρουάριος 2005], τα αποτελέσματα της οποίας είναι ιδιαιτέρως αποθαρρυντικά για την αποτελεσματικότητα των κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης (CCTV: Closed Circuit Tele Vision camera technology) σε σχέση με την ασφάλεια των πολιτών ("Assessed on the evidence presented in this report, CCTV cannot be deemed a success"). Σε έρευνα που έγινε στην Μεγάλη Βρετανία διαπιστώθηκε οτι η μείωση (σοβαρών μορφών) εγκλήματος, που υπολογίζεται στο 20% και καταγράφεται τα τελευταία χρόνια στους στατιστικούς καταλόγους των Βρετανικών αστυνομικών αρχών, σχετίζεται με την... αύξηση του φωτισμού στους δημόσιους χώρους και όχι με τη χρήση καμερών!
Αρχικώς οι κάμερες χρησιμοποιήθηκαν από ιδιώτες που ήθελαν να προστατευτούν από κλοπές (οικίες-αυτοκίνητα) και επιθέσεις. Γρήγορα όμως το κράτος κατάλαβε την χρησιμότητά τους και σε βιβλιαράκι που εξέδωσε το Υπουργείο Εσωτερικών με τίτλο "CCTV : Looking out for you", υποστήριζε οτι η τεχνολογία αυτή θα μπορούσε να είναι λύση για προβλήματα όπως οι βανδαλισμοί, η χρήση ναρκωτικών, ο αλκοολισμός, η ρατσιστική ή σεξουαλική παρενόχληση και η διαταραγμένη συμπεριφορά. Σήμερα το μέτρο έχει επεκταθεί στην παρακολούθηση της κυκλοφορίας, στην καταγραφή των πινακίδων κυκλοφορίας, τα πάρκινγκ, τις δημόσιες συγκοινωνίες, τα δημόσια κτήρια, τα γήπεδα, τις πλατείες κά. Ειδικά η εγκληματική δραστηριότητα στα πάρκινγκ αυτοκινήτων έχει μειωθεί δραματικά μετά την τοποθέτηση συστημάτων παρακολούθησης και για το λόγο αυτό τα συστήνει το Υπουργείο Εσωτερικών της Μ.Βρετανίας μετά από έρευνά του.
Ο υπόγειος του Λονδίνου είχε το 2005 6000 κάμερες και το νούμερο θα διπλασιαστεί μέχρι το 2010. Στη Μεγάλη Βρετανία μάλιστα το καινούργιο φρούτο, που παραπέμπει ακόμα περισσότερο στο Μεγάλο Αδερφό, είναι οι ομιλούσες κάμερες, μέσω των οποίων γίνονται συστάσεις σε πολίτες και κάποιες από αυτές θα έχουν παιδική φωνή (πρόκειται για ένα περίεργο ψυχολογικό πείραμα). Χρησιμοποιήθηκαν πιλοτικά στο Μίντλεσμπρο και αποφασίστηκε το σύστημα να επεκταθεί σε άλλες 20 περιοχές. Χαρακτηρικό είναι το στιγμιότυπο που αναφέρει το ιστολογιο Καλή Φάση, όταν σε πλατεία Αγγλικής πόλης όπου έπαιζαν παιδιά κάνοντας την πλάκα τους, ακούστηκε φωνή από μεγάφωνο που τα επανέφερε στην τάξη! Σε άλλη περίπτωση, σε πολίτη που αφήνει το αναψυκτικό του στο παγκάκι, δίνονται οδηγίες μέσω μεγαφώνου να το πετάξει στα σκουπίδια!


Αντίθετα στο Νταραμ, στο Κόβεντρυ, στο Πλύμουθ και στο Cambridgeshire της Αγγλίας, από τους αστυνομικούς χρησιμοποιούνται μικροκάμερες που προσαρμόζονται πάνω στα ρούχα τους ή στο κράνος τους ή στο κεφάλι τους και οι οποίες ενεργοποιούνται όταν υπάρχει ανάγκη καταγραφής παραβατικής συμπεριφοράς, το περιεχόμενο δε της καταγραφής γίνεται αποδεκτό στο δικαστήριο ως πειστήριο.


Επιστρατεύονται ακόμα και αστυνομικά σκυλιά με κάμερες στο κεφαλι, όπως συμβαίνει στην Cumbria.


Μάλιστα η χρήση αυτών των καμερών έχει θετικό αποτέλεσμα, αφού αυξήθηκαν κατά 85% οι συλλήψεις για βίαια εγκλήματα.
Σε αρκετά ταξί στο Slough του Berkshire είναι τοποθετημένες κάμερες που ενεργοποιούνται με ένα κουμπί του οδηγού και μπορούν να τραβήξουν μέχρι 2.048 φωτογραφίες στα πίσω καθίσματα, με αποτέλεσμα η εγκληματικότατα στα ταξί να μειωθεί κατά 80%! (Ήδη από το 2005 κάμερες λειτουργούν και σε Ελληνικά ραδιοταξί).
Η ανεξέλεγκτη δράση των χούλιγκανς, οδήγησε τους Άγγλους (που έχουν ήδη πικρή εμπειρία) να τοποθετήσουν κάμερες στα γήπεδα, προκειμένου να καταγράψουν τους ταραξίες και να αποτρέψουν τα επεισόδια. Η προσπάθεια αυτή έφερε αποτελέσματα, μετακυλίοντας όμως το πρόβλημα εκτός γηπέδων. Η πρακτική των Άγγλων εφαρμόζεται πλέον και σε άλλες χώρες, ενώ ξεκίνησε και στην χώρα μας. Στο όνομα της ασφάλειας, τον Ιανουάριο του 2007, η δική μας Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) άναψε «πράσινο φως» για την εγκατάσταση 496 ηλεκτρονικών «ματιών» σε 24 γήπεδα, ως μέτρο για την πάταξη της βίας. Για τις κάμερες στα γήπεδα είχε ψηφιστεί παλιότερα σχετικός νόμος, ωστόσο παρέμενε ανενεργός. Παράλληλα εκδίδονται και ονομαστικά εισιτήρια με την επίδειξη της ταυτότητας του φιλάθλου (που σημαίνει και την καταγραφή των συνηθειών του). Η μία ενέργεια οδηγεί στην άλλη, ως φυσικό επακόλουθο, με την συναίνεση βέβαια του αγανακτισμένου φιλάθλου που φοβάται να πάει στο γήπεδο με την οικογένειά του.
Η διαδικασία είναι απλή. Πρώτα δημιουργούμε ή εκμεταλλευόμαστε τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε ο πολίτης να αισθανθεί φόβο, ανασφάλεια, αγωνία, οργή (τρομοκρατικές επιθέσεις, καταστροφή περιουσιών, ανεξέλεγκτη εγκληματικότητα, ξενοφοβία) και στη συνέχεια παίρνουμε την συγκατάθεσή του (κοινωνική συναίνεση) για την εφαρμογή των κατασταλτικών μηχανισμών στο όνομα της ασφάλειάς του. Όλα γίνονται με δημοκρατικό τρόπο και μάλιστα επιβεβαιώνονται με τις αντίστοιχες σφυγμομετρήσεις. Ότι πεί ο (τρομοκρατημένος) λαός.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τις διαδηλώσεις στην Ελλάδα, όπου η ανεξέλεγκτη δράση των αντιεξουσιαστικών στοιχείων σε συνδυασμό με την (ηθελημένη;) αδυναμία των αστυνομικών δυνάμεων να τα αντιμετωπίσουν, οδήγησε την κοινή γνώμη στην αποδοχή της αμφισβήτησης του πανεπιστημιακού ασύλου, της χρήσης σκληρότερων τρόπων καταστολής και φυσικά της χρήσης καμερών για την ταυτοποίηση των ταραξιών. Ταραξίες, που μπορούν να πιαστούν εύκολα σύμφωνα με οποιοδήποτε στοιχειωδώς οργανωμένο σχέδιο της αστυνομίας. Ταραξίες, που επιδίδονται στο έργο τους ανενόχλητοι, με την αστυνομία να τους παρακολουθεί άβουλη στα 50 μέτρα. Τί εμποδίζει την αστυνομία να τους συλλάβει (και μάλιστα σε δημόσιο χώρο, χωρίς την επίκληση του πανεπιστημιακού ασύλου); Χρειάζονται κάμερες, όταν δεν έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια της αστυνομικής παρέμβασης; Πόσο βοήθησαν (ή έπρεπε να είχαν βοηθήσει) μέχρι τώρα την αστυνομία οι πλούσιες εικόνες που καταγράφουν οι τηλεοπτικές κάμερες και μάλιστα από καλύτερη οπτική γωνία; Ποιός λοιπόν έχει πραγματικό συμφέρον από την συντήρηση της αρρωστημένης κατάστασης της μή σύλληψης των γνωστών-αγνώστων που καταστρέφουν ανενόχλητοι δημόσια περιουσία; Οι κάμερες παρακολούθησης θα εστιάζουν στους λιγοστούς ταραξίες ή θα ζουμάρουν στους διαδηλωτές, καταγράφοντάς τους; Πόσο μπορούμε να εμπιστευτούμε ένα κράτος και τους άρχοντές του, όταν καταπατούν τους νόμους, ελέγχουν την δικαιοσύνη και εξωθούν ανεξάρτητες αρχές σε παραίτηση, προκειμένου να καταγράφουν τις διαδηλώσεις με τις κάμερες παρακολούθησης, όπως σημείωσα σε προηγούμενο κείμενο με τίτλο "Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος";
Σύμφωνα πάντως με έρευνα της VPRC τον Ιανουάριο του 2007, που δημοσιοποίησε η εφημερίδα Καθημερινή, υπέρ της επαναλειτουργίας των καμερών στους δημόσιους χώρους τάσσεται η πλειοψηφία της κοινής γνώμης, παρά το γεγονός ότι πιστεύει πως η χρήση τους δεν περιορίζεται στον έλεγχο της κυκλοφορίας αλλά επεκτείνεται στην παρακολούθηση των πολιτών! 6 στους 10 Ελληνες (ποσοστό 61%) συμφωνεί με την αστυνόμευση των δημόσιων χώρων, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός οτι η πλειοψηφία θεωρεί πως οι κάμερες περισσότερο προστατεύουν, παρά παραβιάζουν τα ατομικά δικαιώματα, παρότι αναγνωρίζει (σε ποσοστό 52%) ότι μέσω αυτών μπορεί να γίνονται παρακολουθήσεις! Από την έρευνα προκύπτει η ανησυχία και η ανασφάλεια της ελληνικής κοινωνίας λόγω της απειλής της τρομοκρατίας, αλλά και της έξαρσης της βίας. Για την έξαρση της εγκληματικότητας, είναι γεγονός οτι η αστυνομική δύναμη που περιπολεί στους δρόμους είναι κατώτερη των απαιτήσεων (οι περισσότεροι είτε βρίσκονται στα γραφεία τους, είτε σε ακτίνα 50-100 μέτρων από το αστυνομικό τμήμα, για να λένε οτι περιπολούν, είτε φυλάνε τους πολιτικούς και τους μεγαλοσχήμονες αυτού του τόπου, ως προσωπικοί τους σωματοφύλακες).
H λογική της χρήσης καμερών για την αποτροπή παράνομων και εγκληματικών ενεργειών και δραστηριοτήτων, βασίζεται στη άποψη ότι υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να συμβούν σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και σημεία (πλατείες, δημόσια κτήρια, κακόφημες περιοχές). Η εμπειρία μάς λέει οτι τα εγκληματικά στοιχεία έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται στις συνθήκες και να αλλάζουν τις συνήθειες τους, τα στέκια τους και τα μέρη που δρούν. Το αποτέλεσμα είναι να πολλαπλασιάζονται τα σημεία τοποθέτησης καμερών, σε μία μάταιη προσπάθεια των αρχών να ακολουθήσουν και να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα. Όταν πάντως το ίδιο το κράτος αφήνει αβοήθητο τον πολίτη, υποβαθμίζοντας τον ρόλο της αστυνομίας, δεν αξίζει να συζητούμε για κάμερες. Στην Μεγάλη Βρετανία και πάλι, για παράδειγμα, διαπιστώθηκε οτι βελτιώθηκε σημαντικά η κατάσταση, με τις αυξημένες περιπολίες των αστυνομικών και των δημοτικών αστυνόμων.
Όσο για την τρομοκρατία στην Ελλάδα, να θυμίσω οτι η λειτουργία καμερών δεν βοήθησε στο ελάχιστο να αποτραπούν επιθέσεις (όπως αυτή στην Αμερικάνικη Πρεσβεία), ενώ δεν βοήθησε και στην αναγνώριση των δραστών. Ακόμα περιμένουμε να μάθουμε ποιοί βρίσκονταν πίσω από την επίθεση αυτή.


Οι Βρετανοι έχουν πικρή εμπειρία επιθέσεων από τον IRA στη δεκαετία του 1990 (για αυτόν το λόγο ξεκίνησε η τοποθέτηση καμερών, πειραματικά στη δεκαετία του 1970), τον βομβιστή του Brixton το 1999 και την τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο τον Ιούλιο του 2005. Τα αποτελέσματα σε αυτόν το τομέα ήταν απογοητευτικά, αφού δεν αποφεύχθηκαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις, οι κάμερες όμως βοήθησαν στη σύλληψη υπόπτων και εν τέλει κάποιων δραστών βασει της καταγραφής που έκαναν.
Όμως όπως οι κάμερες χρησιμοποιούνται για την καταγραφή ύποπτης δραστηριότητας, μπορούν να λειτουργήσουν και κατασκοπευτικά. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Ψυχρός Πόλεμος, χαρακτηρίστηκαν από την εκτεταμένη χρήση καμερών από τις μυστικές υπηρεσίες των εμπλεκομενων χωρών.
To ερώτημα που τίθεται είναι μήπως στο όνομα της ασφάλειας των πολιτών καταπατούνται ταυτόχρονα βασικές τους ελευθερίες και ποιά είναι η χρυσή τομή ώστε να μήν επικρατεί η μία σε βάρος της άλλης. Στην Μεγάλη Βρετανία και πάλι, σύμφωνα με έρευνες, οι πολίτες έχουν αποδεχτεί την εκτεταμένη παρακολούθηση, χωρίς να πανικοβάλλονται και σε ορισμένες περιπτώσεις την επιζητούν. Μάλιστα το Υπουργείο Εσωτερικών περιγράφοντας την εθνική στρατηγική του γύρω από τις κάμερες, επισημαίνει οτι αυτές απολαμβάνουν την υποστήριξη του κοινού και είναι σημαντικό αυτό να διατηρηθεί ("CCTV enjoys considerable public support and it is important that this is maintained"). Δεν διστάζει δε να παραδεχτεί οτι υφίσταται μία συνεχιζόμενη συζήτηση στο πόσο αποτελεσματικές ειναι οι κάμερες κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης στην μείωση και πρόληψη του εγκλήματος! ("There is an ongoing debate over how effective CCTV is in reducing and preventing crime"). Το νομικό κενό από την χρήση των καμερών καλύφθηκε με το Data Protection Act του 1998, το οποίο όμως δεν προβλέπει την υποχρεωτική καταγραφή των υφιστάμενων συστημάτων! Το Υπουργείο σκέφτεται (!) μήπως υπάρχει η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης για την αποφυγή της καταπάτησης της ιδιωτικότητας του πληθυσμού, από τις ιδιωτικές και δημόσιες κάμερες. Από την άλλη πλευρά ο Επίτροπος Πληροφόρησης Ρίτσαρντ Τόμας έκανε έκκληση για την διεξαγωγή εθνικού διαλόγου, δηλώνοντας οτι οδεύουμε ολοταχώς προς το κράτος παρακολούθησης. Σκιαγραφώντας τον τρόπο ζωής μας το 2016, προέβλεψε ότι οι καταναλωτές θα υφίστανται εξονυχιστικό έλεγχο, οι παράνομοι οδηγοί θα εντοπίζονται αυτομάτως, οι ιατρικές εξετάσεις θα καθορίζουν τις προσλήψεις, ενώ τα ηλικιωμένα άτομα θα παρακολουθούνται μέσα στα σπίτια τους και έτσι οι συγγενείς δεν θα χρειάζεται να τα επισκέπτονται και τόσο συχνά!
Η χρήση των καμερών αποτελεί ένα μόνο κομμάτι της ζοφερής πραγματικότητας μιας κοινωνίας όπου όλα παρακολουθούνται και καταγράφονται: καταγραφή και αποθήκευση συνομιλιών και εντόπιση τοποθεσίας μέσω των κινητών (και βέβαια σταθερών) τηλεφώνων, παρακολούθηση των προτιμήσεων, ενδιαφερόντων, συζητήσεων, κινήσεων, αγορών, e-mails μέσω του internet, συσκευές GPS, χρήση καρτών με RFID microchip που δίνουν το στίγμα του κατόχου όποτε χρησιμοποιούνται (π.χ. διόδια), παρακολούθηση του εδάφους (με εικόνες καταπληκτικής ευκρίνειας) μέσω δορυφόρων στα πλαίσια του προγράμματος Echelon, εμφύτευση microchip για λόγους υγείας και προστασίας, χρήση βιομετρικών δεδομένων στην εργασία ή τα αεροδρόμια (σκανάρισμα ίριδας, δακτυλοσκόπηση μέχρι και βιομετρικά διαβατήρια στις ΗΠΑ), ταυτότητες που έχουν ενσωματωμένα microchips, καταγραφή ήχων μέσω συσκευών παρακολούθησης, καταγραφή των ταξιδιών, software που αναλύουν τις καταναλωτικές συνήθειες και πουλάνε τα δεδομένα σε επιχειρηματίες, ηλεκτρονικά βραχιόλια που ελέγχουν καταδικασμένους υπό αστυνομική επιτήρηση, "έξυπνες" κάρτες σε σχολεία που καταγράφουν πού βρίσκονται τα παιδιά, τι τρώνε και ποιά βιβλία διαβάζουν, υποχρεωτικά ψυχομετρικά τέστ σε εργαζόμενους για να διαπιστωθεί η ψυχική τους υγεία. Στην Μεγάλη Βρετανία η εθνική βάση δεδομένων DNA διατηρεί το προφίλ 3,5 εκατομμυρίων πολιτών καθώς και τα δακτυλικά αποτυπώματα 6 εκατομμυρίων. H συλλογή προσωπικών δεδομένων γίνεται συντονισμένα και εύκολα από τις διάφορες πηγές, όπως τις τράπεζες δεδομένων (ιδιωτικές εταιρείες, τράπεζες, νοσοκομεία, εταιρείες τηλεφωνίας, διαφημιστικές εταιρείες). Πολλά από τα στοιχεία αυτά είναι προς πώληση ή δωρεάν διαθεση για κάθε ενδιαφερόμενο. Σύμφωνα με μελέτη που έγινε το 2006 σε 36 χώρες (μεταξύ των οποίων και οι 25 χώρες της ΕΕ), και η οποία χρησιμοποίησε 13 διαφορετικά κριτήρια και εθνικές πρακτικές, η Μεγάλη Βρετανία, η Κίνα και η Ρωσία χαρακτηρίζονται οι πιο παρακολουθούμενες και επιτηρούμενες κοινωνίες-κράτη στον κόσμο. Ευτυχώς η θέση της Ελλάδας βρίσκεται ακόμα προς το άλλο άκρο της διαβάθμισης.

(για μεγέθυνση πατήστε στην εικόνα)

Στις 12 Ιουνίου 2007 στις Βρυξέλλες, επικυρώθηκε η συνθήκη Πρυμ (ή Σένγκεν ΙΙΙ όπως έχει χαρακτηριστεί), που κατοχυρώνει νομοθετικά το πιο προηγμένο τεχνολογικά φακέλωμα των Ευρωπαίων πολιτών, τη διακίνηση και ανταλλαγή προσωπικών στοιχείων από τη μια χώρα της ΕΕ στην άλλη και την ανεμπόδιστη επίσης δράση των αστυνομικών δυνάμεων οποιασδήποτε χώρας της ΕΕ σε μια άλλη.
To ACLU (American Civil Liberties Union) αυτοαποκαλείται "ο πρώτος φύλακας της ελευθερίας του έθνους (HΠΑ), που δουλεύει καθημερινά στα δικαστήρια, στο επίπεδο της νομοθεσίας και στη κοινότητα, για να υπερασπίσει και να διαφυλάξει τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες που εγγυώνται το Σύνταγμα και οι νόμοι των ΗΠΑ". Θεωρεί οτι τα τελευταία 10 χρόνια η νέα τεχνολογία θρέφει ένα τέρας επιτήρησης (surveillance monster) που μεγαλώνει σιωπηλά ανάμεσά μας. Το "τέρας" αυτό αναπτύχθηκε απότομα μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου (και κάποιες άλλες τρομοκρατικές επιθέσεις σε άλλες χώρες), με την συνεχή απειλή της τρομοκρατίας και την κεντρική κρατική στρατηγική που ονομάστηκε "War on terror" ("αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με πόλεμο").
Το Πεντάγωνο από το 2002 εργαζόταν σε ένα γιγαντιαίο σχέδιο, να συνδέσει δηλαδή χιλιάδες δεδομένα που σχετιζονται με κάθε πλευρά της ζωής του πολίτη (κάμερες, internet, ταξίδια, πιστωτικές κάρτες, ιατρικοί και άλλοι φάκελοι, βιομετρικά δεδομένα κα), να φτιάξει μία τεράστια βάση δεδομένων και να ψάξει για συμπεριφορές που δείχνουν ύποπτη δραστηριότητα. Το πρόγραμμα οργανώθηκε από το Information Awareness Office, παράρτημα του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ, ονομάστηκε "Total Information Awareness" (TIA) και στην συνέχεια μετονομάστηκε σε "Terrorism Information Awareness Program", για να ξεγελάσει και να πείσει την κοινή γνώμη.


Αφού το πρόγραμμα έγινε γνωστό, ο πολιτικός κόσμος ξεσηκώθηκε, το Κονγκρεσσο ενεργοποίησε τον όρο να μην χρησιμοποιηθεί εναντίων των πολιτών των ΗΠΑ και τελικά το διέκοψε οριστικά, επικαλούμενο οικονομικούς λόγους. Δέχτηκε όμως επιμέρους υποπρογράμματα να χρησιμοποιηθούν από κυβερνητικές υπηρεσίες.
Δύο υπηρεσίες των ΗΠΑ, η CIA και η NSA (Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας) συνέχισαν λοιπόν απτόητες να εφαρμόζουν στη πράξη το πρόγραμμα (παρακολουθήσεις τηλεφώνων, internet). Ένα μέρος του ΤΙΑ ενσωματώθηκε σε κλαδο του NSA με το όνομα ARDA (“Advanced Research and Development Activity”).
Για να διαπιστώσουμε πώς όλα κατατείνουν προς μία συντονισμένη και περισσότερο εκτεταμένη από ποτέ επιτήρηση, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς επικράτησαν οι κάμερες. Η επικράτηση τους λοιπόν έγινε κατά 3 κύματα. Στο πρώτο κύμα, οι κάμερες εξαπλώθηκαν αργά από τις τράπεζες, τα κυβερνητικά κτήρια και τα πολυκαταστήματα σε κάθε είδους κτήρια και δημόσιες περιοχές. Το χαρακτηριστικό ήταν οτι τα περισσότερα δεν ήταν συνδεδεμένα μεταξύ τους. Στο δεύτερο κύμα, πριν αρκετά χρόνια, κυβερνητικές υπηρεσίες των ΗΠΑ άρχισαν να εγκαθιστούν δίκτυα καμερών συνδεδεμένα μεταξύ τους σε διάφορες δημόσιες περιοχές. Τουλάχιστον 200 πόλεις σε 37 πολιτείες χρησιμοποιούν κάμερες ή βρίσκονται στη διαδικασία να εγκαταστήσουν, για την παρακολούθηση πεζοδρομίων, πάρκων, σχολείων, λεωφορίων και κτηρίων. Στο τρίτο κύμα αρχίζουμε να βλέπουμε την επόμενη σοβαρή εξέλιξη, στην οποία οι ιδιωτικές κάμερες του πρώτου κύματος ενσωματώνονται στο κεντρικό σύστημα που δημιουργήθηκε στο δεύτερο κύμα. Παράδειγμα αποτελει το σύστημα SWISS (Sheffield Wide Image Switching System), που ενεργοποιήθηκε το 2003 στο Σεφιλντ και περιλαμβάνει δημόσιες και ιδιωτικές κάμερες. Μάλιστα υπάρχουν προτάσεις από τις αρχές να εγκαταστήσουν οι ίδιες νέες ιδιωτικές κάμερες στην θέση των παλιών! Μέχρι τώρα όλοι γνώριζαν οτι οι ιδιώτες τοποθετούν κάμερες για την ασφάλεια των καταστημάτων τους ή των σπιτιών τους, αλλά κανείς δεν είχε αντιδράσει, θεωρώντας το ως δικαίωμα του ιδιοκτήτη στην ασφάλειά του. Όμως ένα σύστημα κάτω από τον κρατικό έλεγχο (και όχι μόνο), που θα περιλαμβάνει και τις κάμερες των ιδιωτών, δημιουργεί μία τελείως διαφορετική κατάσταση!

(συνεχίζεται)

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος εγκλήματος

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες που διεξήχθησαν στην Αθήνα το καλοκαίρι του 2004, αποτέλεσαν την αφορμή να συζητηθεί ευρέως το αμφιλεγόμενο θέμα της εγκατάστασης καμερών στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά εφαρμοζόταν ένα οργανωμένο σύστημα καμερών με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης σε αυτήν την έκταση και απαιτούνταν η σχετική νομική κατοχύρωση και έγκριση. Το 1997 είχε ψηφιστεί ο νόμος 2472/1997 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή οδηγία 95/46. Ακολουθούσε (καθυστερημένα) η χώρα μας και τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που είχαν θεσπίσει ειδικούς κανόνες για τη συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την αρχή της δεκαετίας του 1970 [Σουηδία 1973, Γερμανία 1977, Γαλλία, Δανία, Νορβηγία, Αυστρία 1978, ενώ κατά τη διάρκεια του 1980 σειρά άλλων κρατών ακολούθησαν (Βρετανία, Ολλανδία, Φινλανδία)].
Προβλεπόταν στο νόμο αυτό, η σύσταση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), μίας ανεξάρτητης αρχής, που είχε αποστολή την εποπτεία της εφαρμογής του νόμου 2472/1997 και άλλων ρυθμίσεων που αφορούσαν την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η ΑΠΔΠΧ λοιπόν έδωσε την έγκρισή της για την εγκατάσταση του συστήματος των καμερών στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων και για το χρονικό διάστημα από 1/7/2004 έως 4/10/2004, με το σκεπτικό οτι αν και "σύμφωνα με το άρθρο 1 της Οδηγίας 1122/2000 της Αρχής, η λήψη και επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης που λειτουργεί μονίμως, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήματα δεν επιτρέπεται διότι προσβάλλει την προσωπικότητα και την ιδιωτική ζωή του ατόμου... κατ’ εξαίρεση τέτοιου είδους λήψη και επεξεργασία είναι νόμιμη, χωρίς τη συγκατάθεση του υποκειμένου, υπό τις προϋποθέσεις του Ν. 2472/1997, εφόσον ο σκοπός της επεξεργασίας είναι η προστασία προσώπων ή αγαθών ή η ρύθμιση της κυκλοφορίας. Κριτήρια νομιμότητας αποτελούν η αρχή της αναγκαιότητας και η αρχή της αναλογικότητας".
Στις 24/11/2004 η ΑΠΔΠΧ, με νέα απόφασή της, επιτρέπει την παράταση της λειτουργίας του συστήματος κλειστού κυκλώματος τηλεόρασης που λειτουργεί στο πλαίσιο του Συστήματος C4I και είναι εγκατεστημένο στο οδικό δίκτυο του Νομού Αττικής, για χρονικό διάστημα 6 μηνών δηλαδή από την 25/11/2004 έως την 24/5/2005, για τον σκοπό της διαχείρισης της κυκλοφορίας. Σύμφωνα με την απόφαση αρκετές κάμερες έπρεπε να απομακρυνθούν αμέσως, αφού δεν είχαν σχέση με την κυκλοφορία, ενώ οι προϋποθέσεις λειτουργίας των υπολοίπων γίνονταν πιο αυστηρές. Στίς 12/8/2005 και μετά από παράκληση του Υπουργείου Δημοσίας Τάξης (υπουργός Γ.Βουλγαράκης) να παραταθεί η λειτουργία των καμερών, η ΑΠΔΠΧ δέχεται εν μέρει την αίτησή του, απορρίπτει (όμως) το αίτημα επεκτάσεως του σκοπού της επεξεργασίας του συστήματος και ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ τη χρήση του για τον σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών ή άλλους σκοπούς πέραν της διαχείρισης της κυκλοφορίας.

Το Υπουργείο σύμφωνα με την ΑΠΔΠΧ ζητουσε την λειτουργία των καμερών και για τους κάτωθι λόγους:
α) (τ)η ειδική πρόληψη και εξιχνίαση σοβαρών αξιόποινων πράξεων, με αναφορά στη δυνατότητα χρήσης του συστήματος κατά τη διάρκεια συγκεντρώσεων ή συναθροίσεων,
β) (τ)η διαχείριση σοβαρών περιστατικών ασφάλειας και κρίσεων,
γ) (τ)η προστασία επισήμων προσώπων κατά τις μετακινήσεις τους,
δ) (τ)η προστασία ευπαθών στόχων (δημοσίων κτιρίων, πρεσβειών κλπ.), χωρίς αυτά να προσδιορίζονται ειδικότερα και συγκεκριμένα
ε) (τ)ο συντονισμό και έλεγχο του προσωπικού της Ελληνικής Αστυνομίας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του και
στ) (τ)η καταγραφή και διαβίβαση στις αρμόδιες αστυνομικές, εισαγγελικές και δικαστικές αρχές δεδομένων σε περίπτωση θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων και τροχαίων ατυχημάτων με εγκατάλειψη, καθώς και σε περίπτωση σοβαρών εγκληματικών αξιόποινων πράξεων.

Μετά την απόρριψη της αίτησή του, το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης απευθύνθηκε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο το δικαίωσε για τις 32 κάμερες που έπρεπε να ξηλωθούν.
Τον Οκτώβριο του 2007 η ΑΠΔΠΧ επέβαλε νέο πρόστιμο σε βάρος του υπουργείου Δημόσιας Τάξης (προφανώς πριν αυτό να ενσωματωθεί στο υπουργείο Εσωτερικών), επικαλούμενη στοιχεία που αποδεικνύουν ότι κάμερες που τοποθετήθηκαν σε κεντρικά σημεία των Αθηνών για τη διαχείριση της κυκλοφορίας χρησιμοποιήθηκαν και για την παρακολούθηση διαδηλώσεων. Το γεγονός αποκάλυψε ο πρόεδρος της ανεξάρτητης ΑΠΔΠΧ Δημήτρης Γουργουράκης, ο οποίος παρέδωσε στον πρόεδρο της Βουλής Δημήτρη Σιούφα την έκθεση πεπραγμένων της Αρχής για το 2006. Η Αρχή για τον ίδιο λόγο είχε επιβάλει πρόστιμο στην ΕΛΑΣ το 2006, μετά από ελέγχους που είχε διενεργήσει στις 12/5/2006 και 24/5/2006 στις εγκαταστάσεις της Ελληνικής Αστυνομίας (κτίριο ΓΑΔΑ), όπου γίνεται λήψη και επεξεργασία των εικόνων που λαμβάνονται μέσω του συστήματος καμερών!
Η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε πρόσφατα με την εγκύκλιο του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κ.Γ.Σανιδά, ο οποίος πριν γνωματεύσει η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας για την απόφαση της ΑΠΔΠΧ, προτρέπει τις διωκτικές αρχές να χρησιμοποιούν τις κάμερες, ως «βουβούς μάρτυρες» για την καταγραφή των επεισοδίων, προκειμένου το υλικό να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό μέσο στο δικαστήριο για την τιμωρία των δραστών! Μάλιστα ο κ.Σανιδάς υποστήριξε οτι η Εισαγγελία είναι ανώτερη από την ανεξάρτητη ΑΠΔΠΧ! Αντίθετη άποψη εξέφρασε ο Δικηγορικός Σύλλογος της Αθήνας, υποστηρίζοντας οτι η γνωμοδότηση του κ.Σανιδά "συνιστά θεσμική υπέρβαση του Εισαγγελέα του Α.Π. και υποκατάσταση της συνταγματικά κατοχυρωμένης αρμοδιότητος της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και υποκατάσταση του ρόλου και της λειτουργίας της".
Η αφήγηση των γεγονότων θα σταματούσε εδώ, αν δεν είχαν προκύψει δραματικές νεότερες εξελίξεις. To αποτέλεσμα του αδειάσματος από τον κ.Σανιδά και της μή υποστήριξής τους από την κυβέρνηση, όπως και το γεγονός οτι κατά τον εορτασμό της επετείου του Πολυτεχνείου χρησιμοποιήθηκαν οι κάμερες για καταγραφή της εκδήλωσης, οδήγησε τον πρόεδρο και τα μέλη της ΑΠΔΠΧ σε ομαδική παραίτηση στις 19/11/2007. Όπως αναφέρει η Αρχή σε ανακοίνωσή της , το γεγονός οτι υπό την εποπτεία εισαγγελέων στη ΓΑΔΑ λειτούργησαν οι κάμερες και λάμβαναν εικόνες από τη συγκέντρωση και την πορεία, διαπιστώθηκε και από τους ελεγκτές της Αρχής που κατόπιν έγγραφης εντολής μετέβησαν στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής για το σχετικό έλεγχο. Μάλιστα, όταν οι ελεγκτές ρώτησαν τον αρχηγό της Αστυνομίας γιατί καταγράφουν οι κάμερες τους διαδηλωτές, φέρεται ότι τους απάντησε ότι «παρακολουθούν με εισαγγελική παραγγελία την κυκλοφορία και τους πεζούς». Στην εύλογη απορία τους ότι η κυκλοφορία έχει διακοπεί, έλαβαν την ίδια στερεότυπη απάντηση.
Πρόκειται για την κορύφωση ενός κλιμακούμενου σχεδίου, στο οποίο οι οργανωτές του απαξίωσαν στην πράξη μία ανεξάρτητη αρχή, διέπραξαν κατάφωρη παραβίαση της νομιμότητας και αυθαιρέτησαν στην ερμηνεία των νόμων.
Να το χαιρόμαστε τέτοιο κράτος δικαίου! Μπορούμε πλέον αυτό το κράτος και αυτούς τους κυβερνώντες να τους εμπιστευτούμε; Να τονίσω οτι δεν μπαίνω καν στην ουσία του θέματος, αν δηλαδή οι κάμερες είναι αναγκαίες ή όχι. Οφείλω τέλος, να δώσω τα συγχαρητήριά μου στους ανθρώπους της ΑΠΔΠΧ, αυτούς που είχαν το σθένος να δηλώσουν με αυτόν τον τρόπο την διαμαρτυρία τους και την δικαιολογημένη αγανάκτησή τους. Έχει και η αξιοπρέπεια τα όριά της.
Σύμφωνα με το ιστολόγιο Ιn love with life που περιγράφει με το δικό του τρόπο το ιστορικό, "το χρονικό της νομικής διαμάχης γύρω από το θέμα των καμερών είναι πολύ ενδιαφέρον και ελάχιστα γνωστό. Αποκαλύπτει δε και στους πιο δύσπιστους ποιες είναι οι πραγματικές, καθόλου βέβαια αθώες, προθέσεις της εξουσίας για τις χρήσεις των καμερών".

Υ.Γ.1.Πρόσφατα ανακοινώθηκε οτι η Αστυνομία από την αρχή του χρόνου χρησιμοποίησε δοκιμαστικά δορυφορικές κάμερες παρακολούθησης και είναι έτοιμο προς υλοποίηση σχέδιο για αναβάθμιση όλων των καμερών στην Αθήνα. Το σύστημα αυτό είναι τεχνικά απλό, δεν χρειάζεται ενσύρματο εξοπλισμό και δεν εκθέτει τις μονάδες σε κινδύνους φθορών, αφού οι κάμερες είναι διακριτικά τοποθετημένες σε απρόσιτα σημεία και διακινούν τις λήψεις μέσω δορυφόρου και κεντρικών κεραιών.
Υ.Γ.2.Η εφημερίδα Το Βήμα από τις 4 του περασμένου Μαρτίου είχε αποκαλύψει την πρόθεση της ηγεσίας της ΕΛ.ΑΣ. να δημιουργήσει ομάδα... εικονοληπτών για να καταγράφουν τις επιθέσεις εις βάρος των αστυνομικών κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων, κάτι που σημαίνει οτι οι εξελίξεις είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα. Τις κάμερες, σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς του Αρχηγείου της ΕΛ.ΑΣ., εφόσον εφαρμοστεί η γνωμοδότηση του κ. Σανιδά, θα χειρίζεται μια ομάδα τεσσάρων αστυνομικών οι οποίοι θα είναι εξουσιοδοτημένοι, θα έχουν επιλεγεί με αυστηρά κριτήρια, δεν θα προέρχονται από υπηρεσίες της Ασφαλείας, θα φορούν πολιτικά και θα κυκλοφορούν ανάμεσα στους διαδηλωτές...
Υ.Γ.3.Τις επόμενες μέρες θα ασχοληθώ αναλυτικά με το θέμα των καμερών. Οι ξαφνικές νέες εξελίξεις στην υπόθεση, με ανάγκασαν να χρησιμοποιήσω κομμάτι του (μεγάλου) κειμένου μου, για να ασχοληθώ με την τρέχουσα επικαιρότητα.

Τα όρια της τέχνης (η "καταστροφή" της Αθήνας συνεχίζεται)

Μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου συνεχίζεται η 1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007 στους χώρους της Τεχνόπολης στο Γκάζι (έχει ξεκινήσει από τις 10 Σεπτεμβρίου) και η κεντρική της έκθεση τιτλοφορείται "Destroy Athens" στην οποία συμμετέχουν 57 καλλιτέχνες εκ των οποίων οι 17 είναι Ελληνες και η οποία χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού με 200.000 ευρώ. Ο εκθεσιακός χώρος έχει ενοποιηθεί, ώστε από την στιγμή που μπαίνεις, να οδηγεισαι κατευθυνόμενος μέσα από την αφηγηματική ιστορία 6 κεφαλαίων (κάθε κεφάλαιο και μία μέρα, όπως στη Γένεση, αλλά έβδομη ημέρα δεν υπάρχει, αφού στην τέχνη δεν υπάρχει ανάπαυση), μέσα από στοές, ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας επίπεδα, σε ένα κλειστοφοβικό σκηνικό, και τελικά καταλήγοντας στο τέλος της διαδρομής. H δραματουργία της έκθεσης ακολουθεί μια μέθοδο μεταπτώσεων και από κεφάλαιο σε κεφάλαιο η ατμόσφαιρα αλλάζει δραστικά, κινούμενη από το γενικό και πολιτικό, στο ειδικό και προσωπικό. Η ζωγραφική υποεκπροσωπείται, η φωτογραφία απουσιάζει, ενώ υπάρχουν πολλά βίντεο, ορισμένα από τα οποία με Ελληνικούς υποτιτλους. Για να τα δεί όλα κάποιος επισκέπτης, πρέπει να επισκεφτεί την έκθεση από το μεσημέρι.
Επιμελητές της έκθεσης είναι ο κριτικός τέχνης Αυγουστίνος Ζενάκος, η διευθύντρια του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ Ξένια Καλπακτσόγλου και ο εικαστικός Πόκα Γιο (Πολύδωρος Καρυοφύλης).
Ο Αυγουστίνος Ζενάκος, αναφέρεται στον τίτλο "Destroy Athens" (δηλαδή "καταστρέψτε την Αθήνα") και αναλύει τι εννοεί: "Ουσιαστικά αυτό για το οποίο μιλάμε είναι το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να μην είναι αυτό που είναι. Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος, το υποκείμενο, ορίζεται βασικά από τις αντιλήψεις των άλλων....η Αθήνα είναι μια μεταφορά για εμάς, για αυτό που είμαστε...την καταστρέφουμε με την έννοια ότι διεκδικούμε ως υποκείμενα το δικαίωμα να μην είμαστε αυτό που είμαστε." Ο τίτλος συμβολικός και ανατρεπτικός. Αλλά αρκεί αυτό;
Στην πραγματικότητα ο τίτλος δίνει τέτοια ελευθερία στον καλλιτέχνη, ώστε ότι και να δημιουργήσει, κατά μία άποψη υπηρετεί το νόημα της έκθεσης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μήν υπάρχει σοβαρός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα περισσότερα έργα. Βέβαια γι'αυτό το λόγο η έκθεση χωρίστηκε σε 6 κεφάλαια, ώστε να ομαδοποιηθούν κάπως τα έργα.
Όπως διαβάζω "ο στόχος της έκθεσης είναι να επιτεθεί στα στερεότυπα". Σύμφωνα με τον Poco Yio, "υπάρχουν τουλάχιστον τρία διακριτά στερεότυπα (της Αθήνας). (η) Αθήνα που απαξιώνει ο κάτοικός της βρίζοντάς τη για την ασχήμια της και τις μύριες ταλαιπωρίες που του προκαλεί...(η) Αθήνα που προβάλλεται μέσα από τα τουριστικά σλόγκαν σαν κιτς χολιγουντιανή καρικατούρα της ιστορίας της...(και) τέλος, (η) Αθήνα που ζει μέσα σε κάθε πολίτη, του δυτικού τουλάχιστον κόσμου, σαν σύμβολο της Δημοκρατίας, στο όνομα της οποίας όμως σήμερα εξαγγέλλονται κατακτητικοί πόλεμοι".
Μιλώντας για έκθεση μοντέρνας τέχνης, είναι επιβεβλημένο να παραθέσω κάποια βασικά στοιχεία γύρω από την τέχνη, ώστε η παρουσίαση να είναι ολοκληρωμένη.
Οι εκθέσεις λοιπόν ξεκίνησαν ουσιαστικά κατά τον 18ο αιώνα ως μια προσπάθεια να προωθηθούν τα έργα των καλλιτεχνών που μαθήτευαν στις ακαδημίες (σχολές καλών τεχνών), αφού μέχρι τότε μαθήτευαν στους παλιότερους, πιο γνωστούς και καταξιωμένους καλλιτεχνες, των οποίων τα έργα προτιμούσε το κοινό. Οι εκθέσεις έγιναν κοσμικά γεγονότα και αρκετοί καλλιτέχνες προσπαθούσαν να τραβήξουν την προσοχή του κοινού δημιουργώντας θεαματικά και επιτηδευμένα έργα. Υπήρξε λοιπόν διαφωνία ανάμεσα σε αυτούς που δημιουργούσαν έργα για να εντυπωσιάσουν και σε άλλους που βρίσκονταν στο περιθώριο, ακολουθώντας ένα μοναχικό δρόμο. Από την περίοδο αυτή και ύστερα παρουσιάζεται μία τάση συνεχών πειραματισμών και ελευθερίας στην τέχνη. Οι κριτικοί και το κοινό, συνηθισμένοι σε συμβάσεις, καταδίκαζαν και λοιδορούσαν τους καλλιτέχνες που τολμούσαν να εκφραστούν με διαφορετικό τρόπο, όπως συνέβη με την κίνηση των Ιμπρεσιονιστών, όπου σημασία είχε η εντύπωση και όχι η ακρίβεια. Η αρχική αρνητική αντιμετώπιση του Ιμπρεσιονισμού και η μεταγενέστερη αποδοχή του, αποτέλεσαν και μία καθαρή αποτυχία για την αξία της κριτικής και των κριτικών. Αργότερα βέβαια οι τάσεις ενσωματώθηκαν στον κορμό αυτού που αποκαλούμε σήμερα Τέχνη και θεωρούνται ακόμα και συμβατικές, για τα σύγχρονα δεδομένα. Αυτό δείχνει πόσο δύσκολο είναι να αναγνωριστεί μία καινοτομία στην τέχνη, στην εποχή της. Γι'αυτό πρέπει να κάνουμε μία διάκριση ανάμεσα στην "επίσημη" τέχνη, την ακαδημαϊκή δηλαδή τέχνη και στην διαχρονική τέχνη (πιθανώς αντισυμβατική για την εποχή της), χωρίς να σημαίνει οτι μέρος της επίσημης τέχνης δεν είναι και διαχρονική. Πολλά έργα που χαρακτήριζαν κάποιες εποχές, έχουν πέσει στην λήθη της ιστορίας και θεωρούνται ελάσσονα πλέον.
Αργότερα στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται αυτό που αποκαλούμε μοντέρνα τέχνη, δηλαδή η αποκοπή της τέχνης από την παράδοση και από την πιστή αναπαράσταση, και η χρήση του πειραματισμού μέσω της αφαίρεσης, της αποδόμησης, της λειτουργικότητας. Επίσης σημασία δεν είχε πλέον το θέμα, αλλά η μορφή. Για παράδειγμα στην αφηρημένη τέχνη, δεν υπήρχε αντικείμενο παρά μόνο μία μουσική χρωμάτων. Στον Κυβισμό, σημασία έχει η φόρμα, και λιγότερο το θέμα, το οποίο πρέπει να ειναι οικείο, για να γίνει αντιληπτό, ενώ στον Πριμιτιβισμό σημασία έχει η επιστροφή στο απλό, αγνό και γνήσιο, μακριά από επιτήδευση. Στον Εξπρεσιονισμό ο καλλιτέχνης προσπαθούσε να δείξει πως η ζωή έχει και τη σκοτεινή πλευρά της, και επομένως η τέχνη έπρεπε να την απεικονίσει, αν ήθελε να είναι αληθινή. Με αυτόν τον τρόπο, πολλά έργα λειτουργούσαν αφυπνιστικά στη νιρβάνα των απλών ανθρώπων. Στον Υπερρεαλισμό (Σουρεαλισμό) υπάρχει η λαχτάρα να δημιουργηθεί κάτι ονειρικό που να υπερβαίνει την πραγματικότητα. Σύμφωνα με μία άποψη, η έμπνευση του καλλιτέχνη στρεβλώνεται όταν αυτός προσπαθεί να την περιορίσει μέσα από τον συνειδητό έλεγχο που ασκεί στο έργο του, άρα θα έπρεπε να αφήνεται ελεύθερη σύμφωνα με τους δικούς της νόμους.
Ενώ μέχρι και τον 19ο αιώνα η κατάκτηση της τεχνικής εκ μέρους του καλλιτέχνη αποτελούσε απαραίτητο προαπαιτούμενο για την περαιτέρω αξιολόγηση των έργων του, σήμερα θεωρείται από κάποιους τροχοπέδη στην έκφραση. Δεν υπάρχει επομένως κάποια σχετικά αντικειμενική βάση, πάνω στην οποία να αξιολογούνται καλλιτέχνες και καλλιτεχνήματα.
Το ενδιαφέρον είναι οτι ενώ αρχικώς η μοντέρνα τέχνη αντιμετωπίστηκε εχθρικά από το κατεστημένο της εποχής και το κοινό, σήμερα συμβαίνει το αντίθετο: ο πειραματισμός (που έχει γίνει ακραίος) γίνεται αποδεκτός με ενθουσιασμό από τον τύπο, το κοινό, αλλά και το ίδιο το κράτος με την διοργάνωση και υποστήριξη εκθέσεων. Στην εποχή της υπερβολής, τίποτα υπερβολικό πλέον δεν δημιουργεί αντίδραση. Αντίθετα η πιο συμβατική καλλιτεχνική έκφραση γίνεται δεκτή με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς ως παλιομοδίτικη. Γιατί οι σύγχρονες τάσεις στην τέχνη είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε της μόδας, χωρίς να ξέρει κανείς την ημερομηνία λήξης τους. Γι'αυτό ακόμα και ιστορικοί και κριτικοί της τέχνης μένουν αμήχανοι μπροστά στην ποικιλία των διαφόρων ρευμάτων και τις τεχνοτροπίες και δεν μπορούν να τα αξιολογήσουν ως προς το ειδικό τους βάρος.
Η παιδεία και η κοινωνία με τις αλλαγές της, διαμόρφωσαν τις συνθήκες για μεγαλύτερη ανεκτικότητα στο διαφορετικό. Τα έργα τέχνης συνήθως αξιολογούνται σύμφωνα με την κοινωνική και οικονομική θέση αυτών που τα χρησιμοποιούν. Όσοι βρίσκονται στις ανώτερες τάξεις, κρίνουν ανώτερα τα έργα τέχνης που χρησιμοποιούν, σε σχέση με αυτά των χαμηλότερων τάξεων. Το ίδιο συμβαίνει και στις διαφορετικές κοινωνίες. Όμως η πολυπολιτισμικότητα και η παγκοσμιοποίηση άμβλυνε τους διαχωρισμούς. Από την μοντέρνα τέχνη καταλήξαμε στο μεταμοντερνισμό (δεκαετία 1970), όπου έγινε προσπάθεια να μειωθεί η απόσταση ανάμεσα στην "υψηλή" και την μαζική τέχνη, την τέχνη δηλαδή που μπορεί να παραχθεί από τις μάζες ή για χάρη των μαζών. Η μοντέρνα τέχνη είχε απομακρύνει το φιλότεχνο κοινό από αυτήν και απευθυνόταν σε μία κλειστή ελίτ. Ο αντικομφορμισμός της μοντέρνας τέχνης, ως άρνηση της κλασσικής φόρμας και της παράδοσης, οδήγησε και αυτός στο ίδιο αδιέξοδο, δηλαδή έγινε και αυτός καθεστωτικός. Ξεκίνησε ως κριτική της αστικής κοινωνίας, αλλά τελικά συνδέθηκε μαζί της. Ήρθε λοιπόν ο μεταμοντερνισμός να διευρύνει τα όρια της τέχνης, να συμπεριλάβει και την παλιά (παραδοσιακή) τέχνη, δημιουργώντας ένα μείγμα όπου οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί, ως ένας ιδεολογικός πλουραλισμός (πάντως, μία άποψη θεωρεί οτι ο μεταμοντερνισμός αποτελεί υποκατηγορία του μοντερνισμού). Για παράδειγμα, τα multimedia με τη χρήση video, ανήκουν στον μεταμοντερνισμό. Χωρίς να αποκλείονται οι πειραματισμοί που εξακολουθούσαν να απευθύνονται σε μία φιλότεχνη ελίτ, με την είσοδο της μαζικής κουλτούρας επανακαθορίστηκαν τα πλαίσια και οι ορισμοί της τέχνης, ώστε να συμμετέχουν άνθρωποι που παλιότερα δε πληρούσαν τα κριτήρια του καλλιτέχνη και του φιλότεχνου. Το αποτέλεσμα ήταν μέρος της τέχνης να γίνει πιο προσιτό στις μάζες (όχι όμως συνήθως και πιο κατανοητό στην ουσία του) και να γίνει πιο άμεση η πρόσβαση του καλλιτέχνη σε αυτές. Οπώς λέει ο Αυγουστίνος Ζενάκος σε παλιότερο άρθρο του,"το όριο μεταξύ υψηλής και χαμηλής κουλτούρας θεωρείται πλέον θολό και απροσδιόριστο. Οι υποστηρικτές του διαχωρισμού έχουν περιβληθεί τον μανδύα του ελιτισμού και οι οπαδοί της ενσωμάτωσης αυτόν της εκλαΐκευσης".
Παράλληλα με το φαινόμενο αυτό, παρατηρούμε και την ολοένα και μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση και μαζικοποίηση της τέχνης, με χαρακτηριστικό την πτώση της ποιότητάς της. Πρόκειται για μία σύγχρονη βιομηχανία, γύρω από την οποία κινείται ένας ολόκληρος κόσμος, ένα άτυπο χρηματιστήριο με πωλητές και αγοραστές, πληστηριασμούς, εκτιμητές, συλλέκτες, εμπόρους τέχνης, παραχαράκτες, ΜΜΕ, κριτικούς τέχνης, χορηγούς. Η αξία του καλλιτέχνη δεν αναγνωρίζεται συνήθως με φυσικό τρόπο, επιβάλλεται από ομάδες ανθρώπων με διασυνδέσεις και τις κατάλληλες προσβάσεις. Τα ΜΜΕ και οι κριτικοί έχουν τον τρόπο τους να πείθουν για την "αξία" του εκάστοτε καλλιτεχνικού προϊόντος. Αρκεί ο ειδήμων να εκφραστεί κολακευτικά για τον καλλιτέχνη, ώστε οι άμαθες και ανυποψίαστες μάζες να τσιμπήσουν και να τον αποθεώσουν, σίγουρες και ενθουσιασμένες για το οτι συμπλέουν με την (άτυπη) καλλιτεχνική ελίτ. Το ίδιο ισχύει και για όσους μέσα από την κατοχή έργων τέχνης, θέλουν να δείξουν οτι νοιάζονται για την τέχνη, ενώ παραλληλα ακολουθούν τις προσταγές της μόδας και επιβεβαιώνουν το status τους. Άλλωστε μετά από τις παταγώδεις αποτυχίες του παρελθόντος, όταν χλευάστηκαν σημαντικοί καλλιτέχνες στον καιρό τους, και οι οποίοι καταξιώθηκαν αργότερα, το να απορρίψει κανείς ένα νέο καλλιτεχνικό δημιούργημα αποτελεί διαρκή παγίδα για την κριτική ικανότητά μας.
Γυρνώντας στην έκθεση Destroy Athens, και προσπαθώντας να αναλύσω τη φράση "ο στόχος της έκθεσης είναι να επιτεθεί στα στερεότυπα", θυμήθηκα οτι η ίδια η σύγχρονη τέχνη λειτουργεί έξω από και εναντίον των στερεοτύπων. Αυτό που μένει τελικά είναι η ελευθερία έκφρασης, χωρίς τον περιορισμό των παραδοσιακών μέσων, που φτάνει συχνά σε αντιαισθητικά αποτελέσματα (π.χ. στην συγκεκριμένη έκθεση, ο επαναλαμβανόμενος εμετός ή ο αυνανισμός του καλλιτέχνη). Η ελευθερία έκφρασης οδηγεί σε πλαίσια όπου συχνά απουσιάζει η έμπνευση, και το μόνο που μένει είναι η πρωτοτυπία για την πρωτοτυπία και το σοκάρισμα του θεατή. Υπάρχει μία πίεση στον καλλιτέχνη να παράγει πάντα κάτι "νέο". Ακόμα και αυτή η πρωτοτυπία όμως έχει τα όριά της και δεν είναι ανεξάντλητη. Έχουμε φτάσει σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης έκφρασης σε μία κρίσιμη καμπή (σε παγκόσμιο επίπεδο), γιατί τα περισσότερα έχουν ειπωθεί, τα περισσότερα έχουν ακουστεί. Η αδυναμία έμπνευσης και η προσπάθεια αποφυγής της επανάληψης και του κάματου που απαιτεί μία ειλικρινής προσπάθεια, οδηγούν σε ακρότητες και ρηχούς εντυπωσιασμούς.
Από την άλλη πλευρά, αυτό δεν σημαίνει οτι πρέπει να καταδικάζουμε την τέχνη που δεν καταλαβαίνουμε ή που μας εξοργίζει, μας απωθεί ή "βεβηλωνει" τα "ιερά" και τα "όσιά" μας. Σίγουρα η λογοκρισία που εφαρμόστηκε σε προηγούμενες εκθέσεις (Art Athina και Ευα Στεφανή, η οποία επανέρχεται με ένα πιο soft περιεχόμενο) και η οποιαδήποτε λογοκρισία, αποτελούν σημάδι αναχρονισμού και υφέρποντος φασισμού. Άλλωστε είναι τόσα αυτά που μας εξοργίζουν και για τα οποία δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα στην καθημερινότητά μας, ώστε το να επιτεθούμε στην τέχνη που αναπαράγει την ζωή (βία, πάθος, πόνος, αγριότητα, καταστροφή, ασχήμια, απομόνωση) με τον δικό της ιδιόμορφο τρόπο, αποτελεί υποκρισία. Τίθεται όμως το άκρως αμφιλεγόμενο και υποκειμενικό ζήτημα της αισθητικής απόλαυσης. Είναι γεγονός οτι όσο περισσότερο ασχολείται κάποιος με την τέχνη, τόσο οξύνεται το αισθητήριό του και βελτιώνονται τα κριτήριά του. Πέρα από τα βασικά αισθητικά κριτήρια του ωραίου, του υψηλού, του καλαίσθητου, υπάρχουν λιγότερο ορατά στο απαίδευτο μάτι, που στους μυημένους, προκαλούν πνευματική διέγερση και αισθητική απόλαυση. Επομένως το να απαιτούμε από την τέχνη να λειτουργεί μέσα σε συμβατικά πλαίσια, ώστε να γίνεται κατανοητή και αισθητικά αποδεκτή από τις μάζες, αντιβαίνει στο πνεύμα του εκάστοτε δημιουργού της. Απαιτείται η κατάλληλη παιδεία, που να δώσει τα εφόδια στο φιλότεχνο να αντιμετωπίσει το έργο τέχνης στο επίπεδο της δημιουργίας του.
Οι στόχοι της τέχνης υπήρξαν διαφορετικοί στους αιώνες: η αναζήτηση των κρυμμένων νόμων της ομορφιάς, η αρμονία, η συγκίνηση, η πιστή αναπαράσταση της φύσης, η ανάδειξη της θρησκευτικότητας, η αλήθεια των πραγμάτων, η πολιτική δράση και αφύπνιση, η πραγματικότητα, η επίδειξη της δεξιοτεχνίας, η ανάδειξη μυνήματος, η έκφραση της προσωπικότητας του καλλιτέχνη και της καλλιτεχνικής του συνείδησης. Ο τελευταίος στόχος, βρίσκεται σήμερα στο προσκήνιο, παραμερίζοντας τους υπόλοιπους. Βέβαια δεν είμαστε εμείς αυτοί που θα επιβάλλουμε στον καλλιτέχνη το περιεχόμενο και τη μορφή των έργων του. Αυτός προσδιορίζει την τέχνη του, δεν καθορίζεται αυτός από την τέχνη. Αλλά τα ωραία έργα τέχνης, έστω κι αν δεν ακολουθούν την παράδοση, πάντα ευφραίνουν την ψυχή μας (για παράδειγμα, τα έργα του Σαλβαντόρ Νταλί ή του Ρενέ Μαγκρίτ).
Πιστεύω επίσης οτι πολλοί από τους καλλιτέχνες που εκφράζονται στα πλαίσια του μοντέρνου και του μεταμοντέρνου, δεν γνωρίζουν αρκετά από τεχνική ή δεν είναι πραγματικά εμπνευσμένοι, κρύβοντας την αδυναμία τους με τον εντυπωσιασμό του θεατή ή του ακροατή. Αυτό μου θυμίζει καλλιτέχνες της avant garde μουσικής, οι οποίοι πλασαρίστηκαν ως μεγαλοφυίες και πρωτοπόροι, επειδή μη γνωρίζοντας ικανοποιητικά τα όργανα που έπαιζαν, "αναγκάστηκαν" να παίξουν αντισυμβατική μουσική, χωρίς ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις. Φτάσαμε στο σημείο, όποιος θέλει και χωρίς προαπαιτούμενα, να προσδιορίζει τον εαυτό του ως καλλιτέχνη. Σύμφωνα με τον μεταμοντερνισμό, ο καθένας μας μπορεί να είναι καλλιτέχνης. Πλέον δεν ξέρουμε τι είναι τέχνη και τι δεν είναι. Πρέπει όμως με τη λογική μας να βάλουμε κάποια όρια, αλλιώς θα καταλήξουμε όπως το (φανταστικό;) περιστατικό στην Tate Modern με το πορτοφόλι που έπεσε από ένα επισκέπτη μιας έκθεσης και οι υπόλοιποι το παρατηρούσαν με θαυμασμό ως ένα ακόμα έργο τέχνης. Όταν δε ο επισκέπτης έσκυψε να το πάρει, ο φύλακας τον εμπόδισε λέγοντάς του οτι απαγορεύεται να ακουμπήσει τα εκθέματα! Είναι λυπηρό λοιπόν να θέλουν να μας πείσουν οτι κάτι που μπορει να σκεφτεί (και να φτιάξει) ένα παιδί του δημοτικού, μπορεί να είναι υψηλή τέχνη. Είναι λυπηρό έργα που θεωρούνται αριστουργήματα, να χαρακτηρίζονται σκουπίδια, όταν απλώς αλλάζει η υπογραφή του καλλιτέχνη, εν είδει πειράματος. Είναι λυπηρό καλλιτέχνες που θεωρούνται σπουδαίοι, να επαναλαμβάνουν συνεχώς το ίδιο μοτίβο, την ίδια τεχνοτροπία με παραλλαγές, ως σήμα κατατεθέν, με ένα σκεπτικό βιοτεχνίας, ανίκανοι να αποδείξουν οτι μπορούν να προσφέρουν κάτι διαφορετικό. Είναι λυπηρό ένα έργο τέχνης να σου προκαλει τέτοια απέχθεια και αποστροφή, που να μην αντέχεις να το παρακολουθήσεις περισσότερο από μερικά δευτερόλεπτα. Ο βασιλιάς συχνά είναι γυμνός, αλλά τις περισσότερες φορές έχουμε συμφωνήσει σιωπηρά να τον "βλέπουμε" ντυμένο.


Υ.Γ.1.Η κριτική στην τέχνη είναι υποκειμενική, επομένως δεν μπορούν να βγούν συμπεράσματα για την καλλιτεχνική αξία των έργων της έκθεσης. Άλλωστε γράφω ως μή ειδικός. Η προσωπική μου εκτίμηση βασίζεται στα αισθητικά μου κριτήρια, τη λογική και τις γνώσεις μου και αν τα έργα με αγγίζουν και έχουν κάτι να μου πούν. Είναι λογικό έργα που αρέσουν σε κάποιους, να μην αρέσουν σε κάποιους άλλους. Βγήκα από την έκθεση με ανάμεικτα συναισθήματα, αλλά ακόμα κι αν απογοητεύτηκα από ένα κομμάτι της, τελικά πιστεύω οτι άξιζε τον κόπο. Ειδικά τα video, απαιτούν αρκετό χρόνο και η παρακολούθηση μέρους τους μπορεί να απροσανατολίσει τον θεατή. Κρίμα που δεν εμφανίζονται Ελληνικοί υποτιτλοι σε όλα. Υπάρχουν κατ'εμέ πολύ καλές στιγμές στην έκθεση:
-Julian Rosefeldt και Piero Steinle με το εκκωφαντικό Detonation Deutschland (εικόνα από το Artnet)



-Void Network με το ακτιβιστικό video A Day on Planet Earth (video και εικόνα ληφθείσα από το http://nassoskappa.blackwhitemag.net)


-Folkert de Jong με το πολύχρωμο γλυπτό Βλέπει ο άνθρωπος. Το μάθημα της σκοποβολής (εικόνα ληφθείσα από το http://nassoskappa.blackwhitemag.net)



-Γιάννης Σαββίδης με το Athenscope (3 φανταστικοί πολεοδομικοί χάρτες της Αθήνας),

-Στέλιος Φαϊτάκης με τη τεράστια τοιχογραφία βυζαντινής τεχνοτροπίας Ο Σωκράτης πίνει το κώνειο (εικόνα από το http://tagr.tv),



-Olaf Breuning με το video: Home II (ένα χιουμοριστικό οδοιπορικό),

-The Otolith Group με το Inner Time of Television,

-Aidas Barekis με το γοτθικό Easy Times (εικόνα από το Artnet),


-Kajsa Dahlberg με το video Γυναικεία γροθιά (ένα μή-video για το γύρισμα ενός πορνογραφικού φίλμ, που ξαφνιάζει με την εξέλιξή του),

-Olaf Nicolai με το video Ροδάκης (γύρω από την ιστορία ενός ιδιαίτερου σπιτιού στην Αίγινα).

Έχει μεγάλη σημασία η ένταξη των έργων μέσα στα χρονικά πλαίσια που δημιουργήθηκαν και σε σχέση με τις ζωτικές πληροφορίες που τα συνοδεύουν.
Το Inner Time of Television των The Otolith Group προέρχεται από το The Owl’s Legacy, μία τηλεοπτική σειρά του 1989, παραγωγής του Ιδρύματος Ωνάση, αποτελούμενη από συνεντεύξεις διανοούμενων (Ελλήνων και ξένων) σχετικά με την Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Κόπηκε στην διανομή και δεν προβλήθηκε ποτέ στην Ελλάδα, με το αιτιολογικό οτι πρόσβαλε την Ελληνική ταυτότητα!
Υ.Γ.2.Για όσα με ενόχλησαν στην έκθεση δεν θα γράψω τίποτα. Προτιμώ να κρατάω τις καλές στιγμές. Επίσης αποφάσισα να παρουσιάσω όλο το κείμενο, χωρίς συνέχειες, παρ'ότι είναι αρκετά εκτεταμένο.
Υ.Γ.3.Ενδιαφέροντα στοιχεία γύρω από τα παρασκήνια και την προετοιμασία της έκθεσης διαβάζω στο ιστολόγιο art attack.
Παραθέτω επίσης διάφορες απόψεις για την ποιότητα της έκθεσης και την τέχνη: Artforum, Φωτάδι, Καθημερινή, Artnet, Ελευθεροτυπία, art fairs international, Αrtinfo.
Το ιστολόγιο arxedia media περιέχει ένα video με αποσπάσματα από την έκθεση διάρκειας 10 λεπτών (εδώ ή εδώ).
Υ.Γ.4.Πριν γράψω για ένα θέμα, συζητώ και διαβάζω για αυτό, όπως διαβάζω και διάφορες απόψεις και εκτιμήσεις, ώστε να βγάλω τα κατάλληλα συμπεράσματα. Προσπάθησα λοιπόν να διαβάσω σχόλια σε καλλιτεχνικό forum και αηδίασα. Αυτός είναι ο πολιτισμός μας;
Υ.Γ.5.Πολλά στοιχεία για την ιστορία της τέχνης πήρα διαβάζοντας (με την ευκαιρία της προετοιμασίας αυτού του κειμένου) το βιβλίο "Το χρονικό της τέχνης" του E.H.Gombrich, ένα βιβλίο που με βοήθησε να βάλω σε τάξη τις σκόρπιες γνώσεις μου για την τέχνη και να μπώ στο πνεύμα του Καλλιτέχνη. Το βιβλίο αυτό το συνιστώ σε όσους θέλουν μία εκλαϊκευμένη και συμπυκνωμένη γνώση γύρω από την ιστορία και την εξέλιξη της τέχνης.

Πόσο ενισχύει το πολιτικό μας σύστημα η εκλογική διαδικασία στο ΠΑΣΟΚ;

Η 11η Νοεμβριου 2007 αποτελεί ημέρα οροσημο για το πολιτικό μας σύστημα, αφού για πρώτη φορά στη χώρα μας έχουμε εκλογή προέδρου κόμματος από την βάση του, με τουλάχιστον 2 υποψηφίους, ενώ δικαίωμα συμμετοχής έχουν και όσοι θεωρούν το εαυτό τους φίλο του κόμματος, ότι κι αν αυτό σημαίνει. Από τις στενά κομματικές διαδικασίες, στις οποίες μερικές χιλιάδες στελεχη (στην καλύτερη περίπτωση), που "αντιπροσώπευαν" την βάση, αποφάσιζαν για τις τύχες και τους συσχετισμούς των κομμάτων τους, φτάσαμε στην ευρύτερη δυνατή συμμετοχή που μπορεί να υπάρξει. Αποτελεί αυτό όμως θετική εξέλιξη;
Τα κόμματα και κυρίως αυτά που είναι κόμματα εξουσίας, είναι πολυσυλλεκτικά, περιλαμβάνοντας διαφορετικές τάσεις και ομάδες, οι οποίες όμως δέχονται να λειτουργήσουν στα πλαίσια της πλειοψηφίας. Η πλειοψηφία του κομματικού μηχανισμού καθορίζει το πολιτικό στίγμα και την μελλοντική πορεία του κόμματος. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από τις διαδικασίες των συνεδρίων στις οποίες συζητούνται οι προτάσεις για τα επιμέρους πολιτικά θέματα, λαμβάνονται οι αποφάσεις και στην συνέχεια επανεκλέγεται ή αλλάζει ο αρχηγός ο οποίος θα ηγηθεί της προσπάθειας. Η εκλογή του αρχηγού καθορίζεται συνηθως από την επιρροή που έχει ο εκάστοτε υποψήφιος στην κορυφή της κομματικής πυραμίδας (η υποστήριξη που έχει εξασφαλίσει, οι καλές δημόσιες σχέσεις, η ομαδοποίηση για την πιο οργανωμένη διείσδυση, η δημοφιλία κά). Πολλές φορές η έκβαση είναι αποτέλεσμα παρασκηνιακών διεργασιών (τι μου δίνεις για να σε υποστηρίξω), προσωπικών πικριων και κάθε είδους συμφερόντων που διευκολύνονται από την εκάστοτε εξέλιξη. Και η πολιτική; Υπάρχει και η πολιτική, αλλά στριμώχνεται ανάμεσα στις εύθραυστες ισορροπίες και στις επικοινωνιακές ανάγκες. Όσο πιο συγκεντρωτικοί και κλειστοί ειναι οι μηχανισμοί των κομμάτων, τόσο αυτά θα απομακρύνονται από την κοινωνία και τις ανάγκες της, τα ιδεολογικά ρεύματα και κάθε τι νεωτερικό, που περιμένει μία ευκαιρία να εκφραστεί.
Πολλοί μιλούν για έλλειψη δημοκρατίας και έκφρασης του πολίτη για τα μείζονα προβλήματα. Είναι γεγονός οτι η στρεβλή λειτουργία των κομμάτων (και η ανεπαρκής άσκηση πολιτικής) έχει απομακρύνει τον πολίτη από την πολιτική. Αισθάνεται ο πολίτης οτι η γνώμη του δεν λαμβάνεται υπ'όψη, ειδικά όταν διαπιστώνει οτι ο εκάστοτε αρχηγός θα κάνει τελικά αυτό που ο ίδιος προσωπικά επιθυμεί, αδιαφορώντας για την αντίθετη άποψη που μπορεί να είναι και κοινωνικά ή πολιτικά πλειοψηφική. Αισθάνεται οτι δεν είναι πραγματικός συμμέτοχος των εξελίξεων. Όμως, από το σημείο αυτό, μέχρι το σημείο να θεωρούμε οτι μία διαδικασία εκλογής αρχηγού από τη βάση θα έλυνε τα προβλήματα, θα βοηθούσε στην πολιτικοποίηση του αδιάφορου ή απογοητευμένου ψηφοφόρου και θα τον έβαζε πάλι στο επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων, υπάρχει ασυνέχεια και χάος.
Ζούμε σε μία εποχή όπου επικρατεί η εικόνα και η προπαγάνδα της. Δεν ενδιαφέρει πλέον τόσο το περιεχόμενο, όσο η επιφάνεια των πραγμάτων. Σε μία δημοσκόπηση που είχε γίνει παλιότερα, ο τηλεθεατής πρόσεχε περισσότερο την εικόνα του υποψηφίου πολιτικού και λιγότερο τις απόψεις του, ενώ για τις γυναίκες υποψηφίους η διαφορά διευρυνόταν.Η διαφήμιση μας κατευθύνει να αγοράσουμε τα προϊόντα της και αυτά περιλαμβάνουν φυσικά και την πολιτική. Δεν νοείται πλέον εκστρατεία υποψηφίου χωρίς image makers.
Η εξέλιξη αυτή, όπου η πολιτική βγαίνει στο περιθώριο και αναδεικνύονται οι αρχηγοί-πρόσωπα ως είδωλα και υποκατάστατα της πολιτικής, υποσκάπτει την ίδια την πολιτική [κάτι που παρακολουθούμε κατ'εξοχήν στο εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ, τόσο στη προεκλογική εκστρατεία για το χρίσμα του αρχηγού σε κάθε κόμμα, όσο και στις προεδρικές εκλογές. Σε ορισμένες πολιτείες μάλιστα, τους υποψηφίους του κάθε κόμματος μπορούν να εκλέξουν όλοι οι ψηφοφόροι (βλέπε ΠΑΣΟΚ)]. Το σύστημα προωθεί μοντέλα κομμάτων στα οποία σημασία έχει η εικόνα του προέδρου και όχι η ασκούμενη πολιτική. Προωθεί μοντέλα προέδρων αυταρχικών, εγωκεντρικών, υπερφίαλων, μεγαλομανών, που ενισχυμένοι από την αποδοχή του "λαού τους", συχνά ξεχνούν δημοκρατικές διαδικασίες, συλλογικές δράσεις, μειοψηφίες και πολιτικές θέσεις. Φτάνουμε σε περιπτώσεις πολιτικών τύπου one man show, οι οποίοι κάνουν προσωπική πολιτική, υπερβαίνοντας συχνά τα πολιτικά όρια μέσα στα οποία μπορούν να κινηθούν, χωρίς να χρειάζεται να δώσουν λογαριασμό σε κανένα, παρά μόνο στο "λαό τους" όποτε ζητείται η ψήφος του. Παραδείγματα τέτοιας πολιτικής έχουμε πολλά και στην Ελλάδα.
Αυτή λοιπόν είναι η δημοκρατία που θέλουμε; Γιατί αντί να συζητούμε για αυτή καθεαυτή την πολιτική, αναλωνόμαστε για το τάδε ή δείνα χαρακτηριστικό ενός υποψηφίου. Αντί να προσπαθούμε να διευρύνουμε και να ενισχύσουμε την πραγματική δημοκρατία και την πολιτική, μέσα από τη συμμετοχή του πολίτη στα όργανα που διαμορφώνουν τη πολιτική, στην βάση, στις οργανώσεις, μέσα από δημοψηφίσματα, που θα έχουν ως προαπαιτούμενο την ενημέρωση του πολίτη (και όχι την προπαγάνδα), κινούμαστε ανάποδα: ψάχνουμε πρώτα το πρόσωπο που θα εκπροσωπήσει το κόμμα και η πολιτική θα βρεθεί στην πορεία.
Η κατάσταση που επικρατεί π.χ. στις ΗΠΑ είναι απογοητευτική, αφού η συμμετοχή του κόσμου στις εκλογές κυμαίνεται μεταξύ 50 και 60%. Η απολιτικοποίηση στο μεγαλείο της. Δεν βοήθησε τη δημοκρατία και την πολιτική, το γεγονός οτι εκλέγουν κατ'ουσία πρόεδρο και όχι κόμμα, ούτε οτι η εκλογή του προέδρου του κάθε κόμματος γίνεται από ένα ευρύ (και όχι πάντα κομματικό) εκλογικό σώμα. Σημασία πλέον δεν έχει αν κάποιος είναι ικανός, λειτουργώντας με ένα σαφές πολιτικό στίγμα και ακολουθώντας το ήδη διαμορφωμένο ιδεολογικό ρεύμα του κόμματός του, αλλά αν είναι δημοφιλής, δυναμικός και με το κατάλληλο επώνυμο, έχοντας ακολουθήσει κατά γράμμα τις οδηγίες των συμβούλων του και αναλύσει τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Η εκλογή προέδρου από τη βάση έχει μία επίφαση δημοκρατικότητας. Στην ουσία επικυρώνεται το αποτέλεσμα των δημοσκοπήσεων για την δημοφιλία των προσώπων (και όχι απαραίτητα για την ικανότητα και την πληρότητά τους).
Εχει ακουστεί η πρόταση, ο πρόεδρος της δημοκρατίας να εκλέγεται από τον λαό. Αν πάρουμε παράδειγμα από τις "σοφές" επιλογές του λαού μας στις πρόσφατες και προηγούμενες εθνικές εκλογές, όπου ανάμεσα στους πρώτους βουλευτές σε σταυρούς όλων των κομμάτων, βρέθηκαν ηθοποιοί, αθλητές, μανεκέν, "δημοσιογράφοι", είναι καιρός να δούμε και εμείς ένα πρόεδρο ή πρωθυπουργό τύπου Arnold Schwarzenegger (κυβερνήτης της πολιτείας της Καλιφόρνια). Αν το σύστημα εφαρμοζόταν στην Ελλάδα, δεν θα υπήρχε πιθανότητα να βγεί πρόεδρος της δημοκρατίας κάποιος ακαδημαϊκός ή διανοούμενος.
Τίθεται λοιπόν το δίλημμα: προσφέρει αυτή η έκφανση της δημοκρατίας, τα εχέγγυα για την αποτελεσματικότερη επιλογή, άσκηση και εφαρμογή της καταλληλότερης πολιτικής, ή άγεται και φέρεται από αυτό που οι μάζες επιθυμούν; Είναι οι μάζες (οι οποίες τελικά και ψηφίζουν) ώριμες και εκπαιδευμένες να αποφασίζουν το καλύτερο για το σύνολο και όχι το πιο ωφελιμιστικό για αυτές; Μήπως είναι πιό εύκολο για τα κάθε είδους συμφέροντα να χειραγωγούν αυτές τις μάζες, παρά τα πιό συνειδητοποιημένα και ενημερωμένα κομματικά μέλη και στελέχη;
Το πείραμα πάντως της 11ης Νοεμβρίου θα ανοίξει την όρεξη και σε άλλες πολιτικές δυνάμεις και αφορμή θα αποτελέσουν μελλοντικοί εσωτερικοί κλυδωνισμοί τους. Το επιχείρημα θα είναι αχτύπητο: ας αποφασίσει ο λαός. Μέσα από συνοπτικές διαδικασίες, ο ισχυρός και δημοφιλής θα κερδίζει. Αλλά θα χάνει η δημοκρατία και το πολιτικό μας σύστημα.

Υ.Γ.Ποτέ δεν κατάλαβα τι σημαίνει φίλος, στα πλαίσια της εκλογικής διαδικασίας του ΠΑΣΟΚ. Ποιό δικαίωμα έχει οποιοσδήποτε φίλος ή "φίλος" να καθορίζει τις εξελίξεις ενός κόμματος στο οποίο δεν είναι μέλος;

Χριστιανισμός και Zeitgeist (μέρος 2ο)

(συνέχεια από το πρώτο μέρος)
Για το δεύτερο μέρος του αποσπάσματος της ταινίας για τον Χριστιανισμό, γύρω από την ιστορικότητα του Ιησού, υπάρχουν κάποιοι που την αμφισβητούν (όπως και η ταινία), ενώ υπάρχει και τρίτη άποψη που υποστηρίζει οτι δεν πρόκειται για ένα μόνο πρόσωπο. Τα Ευαγγέλια δεν αποτελούν αντικειμενικά ιστορικά κείμενα περί της ιστορικότητας του Ιησού για τον σοβαρό μελετητή, αφού είναι γραμμένα στα πλαίσια της αποκαλυπτικής αλήθειας του Χριστιανισμού. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα στοιχεία που προκύπτουν από τις εξωχριστιανικές μαρτυρίες. Δεν νομίζω οτι έχει νόημα να μπούμε σε μία συζήτηση, που δεν βγάζει πουθενά, αφού όσοι (η συντριπτική πλειοψηφία) υποστηρίζουν την ιστορικότητα του Ιησού, χρησιμοποιουν αυτές τις (συγκεκριμένες είναι η αλήθεια) εξωχριστιανικές μαρτυρίες, όσοι την αντικρούουν, τις θεωρούν πλαστές (ως μεταγενέστερες προσθήκες) ή ασαφείς. Ανεξάρτητα από την εγκυρότητα των πηγών, θα ήθελα να κάνω κάποιο σχόλιο. Οι περισσότεροι ιστορικοί της εποχής κατέγραφαν τα μείζονα γεγονότα που λάμβαναν χώρα στην επικράτεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ιστορία του Ιησού αποτελούσε την εποχή εκείνη πιθανώς μία ακόμα είδηση τοπικού και περιορισμένου ενδιαφέροντος. Αυτό εξηγεί το γεγονός οτι οι περισσότερες εξωχριστιανικές μαρτυρίες είναι μεταγενέστερες χρονικά, όταν δηλαδή ο Χριστιανισμός άρχισε να εξαπλώνεται εκτός της Ιουδαίας και όταν πλέον δεν ήταν δυνατόν να επιβεβαιωθεί η ακρίβεια των γεγονότων.
Τα βιβλία που υποστηρίζουν την μη ιστορικότητα του Ιησού και πάνω στα οποία βασίζεται το κομμάτι αυτό της ταινίας, είναι πάλι τα αμφιλεγόμενα βιβλία της Acharya S. "Suns of God" και "The Christ Conspiracy". Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός οτι δεν μπόρεσα να βρώ συνεντεύξεις της σε εφημερίδες ή περιοδικά που να απολαμβάνουν μεγάλη δημοσιότητα, ενώ μία από τις λίγες που υπάρχουν στο διαδίκτυο αφορά στο Paranoia, περιοδικό με υπότιτλο "The Conspiracy & Paranormal Reader". Το 2 βιβλία της Αcharya S. εκδίδονται από τις εκδόσεις Adventures Unlimited, που μεταξύ άλλων εκδίδουν βιβλία για την Ατλαντίδα, τα ταξίδια στο χρόνο, τις θεωρίες συνωμοσίας, την επιστήμη που ανέπτυξαν οι αρχαίοι (και έχει χαθεί), την εξωγήινη αρχαιολογία (Νεφιλίμ κά), τον Τέσλα κλπ. (αρχίζει να μου θυμίζει τον γνωστό μας Δ.Λιακόπουλο, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http://store.adventuresunlimitedpress.com/, έχει ενδιαφέρον να δείτε τον πλήρη κατάλογο).
Άλλες πηγές της ταινίας για την (μη) ιστορικότητα του Ιησού, είναι οι εξής 4: το βιβλίο της D.M.Murdock (δηλαδή πάλι της Acharya S.): Who was Jesus?, αυτό των Freke & Gandy: The Jesus Mysteries, του Earl Doherty: The Jesus Puzzle και του John E. Remsburg (1848 - 1919): The Christ Myth. Για την πρώτη έχουμε μιλήσει, για τους δεύτερους θα μιλήσουμε αργότερα. Από τους άλλους δύο, ο Doherty υποστηρίζει οτι ο Παύλος και οι υπόλοιποι συγγραφείς των πρώτων Χριστιανικών κειμένων πίστευαν στον Ιησού ως μυθικό ήρωα και ο μύθος του Ιησου επενδύθηκε με ιστορικά στοιχεία από την δεύτερη γενιά των Χριστιανών. Ο Remsburg χρησιμοποιεί τα γνωστά στοιχεία των εξωχριστιανικών πηγών και καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα περί ενός μυθικού Χριστού με στοιχεία Ελληνικά, Ρωμαϊκά και ανατολικών θρησκειών.
Χαρακτηριστικό, είναι αυτό το συμπέρασμα που ακούγεται στη συνέχεια: "Πιστεύουμε πως ο Χριστιανισμός δεν ήταν κάτι περισσότερο από μια ρωμαϊκή ιστορία που αναπτύχθηκε για πολιτικούς σκοπούς". Πρόκειται για αναπόδεικτη αιτίαση που δεν προκύπτει από τα στοιχεία που επικαλείται η ταινία. Η μόνη ερμηνεία που γίνεται δεκτή είναι οτι ως ρωμαϊκή ιστορία υποννοείται οτι εξελίχθηκε επί Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ενώ δεν αναπτύχθηκε αλλά υποστηρίχθηκε με την επιβολή του ως επίσημη θρησκεία επί Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Παρακάτω ακούγεται το εξής: "Η αλήθεια είναι οτι ο Ιησούς ήταν η ηλιακή θεότητα της Γνωστικής Χριστιανικής Αίρεσης και όπως όλοι οι παγανιστικοί θεοί, ήταν μία μυθική μορφή"! Η θεωρία αυτή είναι λανθασμένη στην διατύπωσή της (κατά μία άποψη δεν υπήρξαν ΟΛΟΙ οι παγανιστικοί θεοί μυθικές μορφές), αφού δεν προκύπτει από τα στοιχεία της ταινίας και υποτίθεται οτι στηρίζεται σε τρείς πηγές, τις εξής δύο:
α. το βιβλίο The Jesus Mysteries: Was the "Original Jesus" a Pagan God? των Timothy Freke και Peter Gandy (αποσπάσματα του οποίου βρίσκουμε στο διαδίκτυο), που κυκλοφορησε το 1999 και βασίζεται κυρίως στα Γνωστικά Ευαγγέλια που βρέθηκαν στο Nag Hammadi. Οι συγγραφείς εκτιμούν οτι οι Γνωστικοί υπήρξαν οι αυθεντικοί Χριστιανοί, ως ένα μείγμα του Ιουδαϊσμού και του παγανισμού, και οι οποίοι διώχθηκαν τελικώς από τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ως αιρετικοί. Σύμφωνα με μία άποψη ο Γνωστικισμός ήταν αίρεση του Χριστιανισμού, κατά μία άλλη άποψη ο Γνωστικισμός προϋπήρξε του Χριστιανισμού και επηρέασε απλά τους χριστιανούς, ενώ σύμφωνα με μία τρίτη και οι δύο πρώτες απόψεις ισχύουν εν μέρει. Όπως γράφει η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica για τον Γνωστικισμό, "η έμφαση που έδινε στη γνώση (εσωτερική εμπειρία) ερχόταν σε οξεία αντίθεση προς τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, ο οποίος έδινε έμφαση στην πίστη". Οι συγγραφείς βέβαια υποστηρίζουν οτι ο Ιησούς δε υπήρξε, κάτι που σύμφωνα με δύο κριτικές(εδώ και εδώ), δεν επιβεβαιώνεται στο βιβλίο. Να σημειώσουμε οτι ένας από τους συγγραφείς, ο Timothy Freke κυκλοφόρησε και άλλο βιβλίο με τίτλο Jesus and the Lost Goddess, το οποίο αποτέλεσε για το γνωστό μας Dan Brown έμπνευση για το The Da Vinci Code, όπως ο ίδιος υποστήριξε (μικρός που είναι ο κόσμος!).
β.Υπάρχει επίσης, για το ίδιο θέμα, παραπομπή του κειμένου της ταινίας στο βιβλίο του γνωστού μας Gerald Massey: Lectures- Gnostic and Historic Christianity.
Τέλος η τρίτη πηγή, που ξαναγυρίζει στο ερώτημα της ιστορικότητας του Ιησού και το συνδέει με τον παγανισμό, αντιστοιχεί στο βιβλίο του John Allegro: The Dead Sea Scrolls and the Christian Myth. Ο John Allegrο (1923-1988), ερεύνησε τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας (περιοχή Κουμράν), που τοποθετούνται από τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα ως τα μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα (τα περισσότερα μεταξύ 1ου αιώνα π.Χ. και 1ου αιώνα μ.Χ.) και που αποτελούσαν τα κείμενα των Εσσαίων, μίας θρησκευτικής κοινότητας Ιουδαίων. Ο συγγραφέας τονίζει την ομοιότητα λέξεων, φράσεων, δοξασιών και πρακτικών που υπάρχει ανάμεσα στα χειρόγραφα αυτά και στην Καινή Διαθήκη ("δάσκαλος της δικαιοσύνης", χωρία του κατά Μάρκον Ευαγγελίου κά) και καταλήγει στο συμπέρασμα οτι ο Χριστιανισμός ήταν η φυσική εξέλιξη του Εσσαϊσμού, όταν μία ομάδα Εσσαίων μετέδωσε σε άλλους (μη Εσσαίους) την ιστορία του Χριστού με ένα συμβολικό τρόπο, και όχι κυριολεκτικό όπως εξελήφθει τελικά. Είναι μία απλή υπόθεση, που δεν στηρίζεται σε γεγονότα και παραμένει στο επίπεδο της θεωρίας. Ο Αλλέγκρο, τοποθετούσε τις απαρχές του Χριστιανισμού σε μία μυστικιστική ομάδα που κατανάλωνε παραισθησιογόνα μανιτάρια, όπως μας πληροφορεί και η κόρη του! Σύμφωνα με υποστηρικτές του βιβλίου, "ο Ιησούς και η Μαρία Μαγδαληνή (είναι) μυθικές φιγούρες βασισμένες στους Παγανιστές Θεάνθρωπο και Θεά".
Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των στοιχείων, παραθέτω το τελευταίο μέρος της αφήγησης του 1ου κεφαλαίου της ταινίας, που συμπυκνώνει την άποψη του δημιουργού της: "Λόγω της πολιτικής επιβολής εξιστορήθηκε η μορφή του Χριστού με σκοπό τον κοινωνικό έλεγχο....Και ξεκίνησε η αιματοβαμένη ιστορία του Χριστιανισμού και των ψεμμάτων. Για τα επόμενα 1600 χρόνια, το Βατικανό διατηρούσε την πολιτική του εξουσία σε όλη την Ευρώπη οδηγώντας σε "χαρούμενες" περιόδους όπως οι Σκοτεινοί Αιώνες (Μεσαίωνας), μαζί με "διαφωτιστικά" γεγονότα όπως οι Σταυροφορίες και η Ιερά Εξέταση. Ο Χριστιανισμός μαζί με τις άλλες θρησκείες είναι η απάτη των εποχής μας (the fraud of the age). Χρησιμοποιείται για να αποσπάσει τους ανθρώπους από τον πραγματικό κόσμο και μεταξύ τους. Υποστηρίζει την τυφλή υποταγή στην εξουσία. Μειώνει το αίσθημα της ευθύνης, υποστηρίζοντας οτι ο "Θεός" ελέγχει τα πάντα και δικαιολογεί αποτρόπαια εγκλήματα στο όνομα του λόγου του Θεού. Και πάνω απο όλα, ενισχύει αυτούς που γνωρίζουν την αλήθεια, αλλά χρησιμοποιούν τον μύθο, για να χειραγωγούν και να ελέγχουν την κοινωνία. Ο θρησκευτικός μύθος είναι η πιό πανίσχυρη δημιουργία και λειτουργεί σαν πρώιμο έδαφος για να αναπτυχθούν κι οι υπόλοιποι μύθοι".
Ξέρω οτι στο κείμενό μου ασχολούμαι με ένα αμφιλεγόμενο θέμα που ακουμπά ευαίσθητες χορδές και προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις. Η προσπάθεια που κάνω είναι να επιβεβαιώσω την ορθότητα ή όχι των στοιχείων μέρους μίας ταινίας, που απ'ότι φαίνεται έχει τεράστια απήχηση στο διαδικτυακό κοινό. Μέσα στην ταινία, εκτός από τα επιβεβαιωμένα στοιχεία και δεδομένα, υπάρχουν και πολλά αμφιλεγόμενα (όχι όμως απαραίτητα λανθασμένα), που προσπαθούν να κερδίσουν σε εγκυρότητα μέσα από την συνύπαρξή τους με τα πρώτα. Το κύριο ενδιαφέρον στη όλη ιστορία, και ο σημαντικότερος λόγος που ασχολήθηκα με αυτήν, εστιάζεται στην απεριόριστη δυνατότητα επηρεασμού των μαζών που προσφέρει το διαδικτύο, μέσω απλών προσωπικών ενεργειών όπως αυτής της αυτοσχέδιας ταινίας (ο δημιουργός της ταινίας παραδέχτηκε οτι είναι η πρώτη του απόπειρα) και ο ασκός του αιόλου που ανοίγεται για την συστηματοποιημένη μαζική προπαγάνδα που γίνεται και θα γίνεται ΔΩΡΕΑΝ στο μέλλον μέσω του διαδικτύου. Το ευχάριστο στοιχείο είναι οτι η ταινία παρέχει πληροφορίες και παραπομπές, ώστε κάθε καλόπιστος θεατής να μπορεί να ελέγξει την ορθότητα του περιεχομένου. Στο επίπεδο βέβαια τόσο σοβαρών θεμάτων, απαιτείται και η ανάλογη παιδεία, ώστε η έρευνα τελικά να είναι ουσιώδης. Το κείμενο και η ταινία αποτελούν αφορμή για την μεγάλη συζήτηση περί εγκυρότητας, ενημέρωσης και internet.


Υ.Γ.1.Όσοι θέλουν επιπλέον στοιχεία που υποστηρίζουν την ιστορικότητα του Ιησού, παραθέτω τα εξής διαδικτυακές πηγές: εδώ, εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.
Όσοι επιθυμούν να πεισθούν για την μη ιστορικότητα του Ιησού, παραθέτω επίσης τα εξης: εκεί, εκεί, εκεί, εκεί, εκεί, εκεί, εκεί και εκεί.
Διαλέγετε και παίρνετε.
Υ.Γ.2.Το δεύτερο κεφάλαιο της ταινίας "Όλος ο κόσμος ένα θέατρο", διαπραγματεύεται την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, παρουσιάζοντάς την ως ένα γεγονός κατασκευασμένο από τις ΗΠΑ, στα πλαίσια της συντήρησης της εικόνας ενός εξωτερικού "εχθρού" (ο οποίος κατά καιρούς μεταλλάσεται ανάλογα με τις συνθήκες και τις εκάστοτε ανάγκες). Υπάρχουν και άλλες παλιότερες έρευνες γύρω από το αμφιλεγόμενο (και ίσως συνομωσιολογικό) αυτό θέμα. Δεν θα κάνω σχόλιο.
Υ.Γ.3.Το τρίτο κεφάλαιο της ταινίας "Μήν ασχολείστε με τους ανθρώπους πίσω από την κουρτίνα", ασχολείται με την οικονομική ελίτ των ΗΠΑ, παρουσιάζοντάς την ως ένα παράγοντα που κινείται στο παρασκήνιο, που καθορίζει τις εξελίξεις και οδηγεί σε εξάρτηση και υποδούλωση τις μάζες. Ενδιαφέροντα στοιχεία, που θέλουν γνώση και έρευνα για να επαληθευτούν. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω την σημαντική αναφορά του δημιουργού της ταινίας στον Jordan Μaxwell, από τον οποίο ο ίδιος ομολογεί οτι έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ δηλώνει οτι προσπάθησε να έρθει σε επαφή μαζί του, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η επιρροή φαίνεται από το γεγονός οτι ο Peter J. χρησιμοποιεί αποσπάσματα ομιλιών του Maxwell στην εισαγωγή της ταινίας αλλά και στα 3 κεφάλαιά της, ενώ αρκεί να διαβάσει κανείς τις πεποιθήσεις του κυρίου Maxwell, για να αντιληφθεί την ομοιότητα. Μαθαίνουμε οτι ο Jordan Μaxwell (1940- ) είναι ερευνητής και ομιλητής στα πεδία της αστρολογίας, θεολογίας, θρησκείας, μυστικών εταιρειών (secret societies), αποκρυφισμού και UFO από το 1959. Από την ιστοσελίδα του αντιγράφω τα ενδιαφέροντά του: The Sun in the History of Politics and Religion, Astro-Theology, The Story Your Church Doesn't Want You to Know, Secret Societies and Toxic Religion, Secret Societies and their Influence on World Events. Όλο το Zeitgeist αναλυτικά! Επιθυμεί να τον αποκαλούν "τον νονό των μυστικών εταιρειών" (The Godfather of Secret Societies).
Υ.Γ.4.Η εικόνα που παρουσιάζει η ταινία είναι μάλλον ζοφερή και σκοτεινή, αν και το αναπάντεχο τέλος της περί αγάπης, δίνει ένα τόνο αισιοδοξίας. Η δική μου απαισιοδοξία στηρίζεται στην αδύναμη φύση του ανθρώπου, που διψά για χρήμα, δόξα και εξουσία, χαρακτηριστικά που διαπιστώνουμε σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Δεν ασπάζομαι τυφλά όσα στοιχεία επικαλείται η ταινία σχετικά με τον Χριστιανισμό (άλλωστε η κριτική που κάνω και οι επιφυλάξεις που διατυπώνω το αποδεικνύουν). Δεν μπορώ να εκφέρω τελική γνώμη για τα άλλα δύο κεφάλαια της ταινίας, με τα οποία δεν έχω ασχοληθεί. Δεν είμαι απορριπτικός. Απλώς με προβληματίζει το γεγονός της χρήσης δεδομένων και επιχειρημάτων συνομωσιολογικού χαρακτήρα. Αν χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό το παράδειγμα του πρώτου κεφαλαίου, όπου υπάρχουν πολλά έγκυρα στοιχεία, θα είχε ενδιαφέρον η επιβεβαίωση των στοιχείων και για τα άλλα δύο κεφάλαια.

Χριστιανισμός και Zeitgeist (μέρος 1ο)

Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί από τις 26 Ιουνίου, ημέρα επίσημης παρουσίασης, η ταινία "Zeitgeist, the Movie" (σε μετάφραση: "Το πνεύμα των καιρών"). Πρόκειται για ένα ντοκυμονταίρ από τον Peter J (;), διάρκειας περίπου δύο ωρών, στην αγγλική γλώσσα (πρόσφατα διαπίστωσα οτι υπάρχει και κόπια με Ελληνικούς υποτιτλους, δες στο τέλος του κειμένου) που ασχολείται με την (όπως υποστηρίζει) πραγματική αλήθεια για τον Χριστιανισμό, την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου και τους τραπεζίτες, συνδέοντάς τα μεταξύ τους. Απευθύνεται κατ'αρχήν στο κοινό των ΗΠΑ (αλλά όχι μόνο σε αυτό) και περιγράφει πώς οι κυβερνήσεις (η αναφορά της ταινίας γίνεται σε αυτήν των ΗΠΑ), μία πλούσια ελίτ και τα ΜΜΕ, ελέγχουν την ψυχή και την καρδιά μας μέσω της θρησκείας, το μυαλό μας μέσω της δημιουργίας και συντήρησης ενός διαρκούς και ατέρμονου "εχθρού" και την τσέπη μας μέσω του συστήματος των κεντρικών τραπεζών (όπως η Federal Reserve Bank). Η ταινία έχει δεχθεί 4.600.000 επισκέψεις στο http://video.google.com/ μέχρι σήμερα! Την ταινία μπορεί ο καθένας να παρακολουθήσει από τον υπολογιστή του on line ή να την κατεβάσει ως αρχείο 702 ΜΒ, αλλά πωλείται και σε DVD με 5$.
Στην ουσία της υπόθεσης τώρα. Όταν είδα για πρώτη φορά την ταινία, πρίν από ένα μήνα (και πριν γίνει θέμα σε διάφορα ιστολόγια) παρακινούμενος από γνωστό μου, οφείλω να ομολογήσω οτι με εντυπωσίασαν τα στοιχεία που χρησιμοποιούσε, ειδικά στο τελευταίο κομματι της. Στην συνέχεια όμως αποφάσισα να επιβεβαιώσω αν όσα υποστηρίζει η ταινία είναι τεκμηριωμένα. Ξεκίνησα λοιπόν από το πρώτο κεφάλαιο που αφορά τον Χριστιανισμό. Ευτυχώς στην ιστοσελίδα της ταινίας υπάρχει άφθονο υλικό με παραπομπές σε βιβλιογραφία, κάτι που έκανε τη δουλειά μου ευκολότερη, ενώ υπάρχει και το κείμενο του πρώτου κεφαλαίου.
Το 1ο από τα 3 κεφάλαια της ταινίας λοιπόν, που αφορά τον Χριστιανισμό, τιτλοφορούμενο "Η μεγαλύτερη ιστορία που ειπώθηκε ποτέ", χωρίζεται ουσιαστικά σε 2 άτυπα μέρη. α.Η σημασία που είχε για τον πρωτόγονο άνθρωπο ο ήλιος, η λατρεία του σε αυτόν, παλιότεροι θεοί με κοινά χαρακτηριστικά με τον Ιησού, και η σχέση όλων με τον ήλιο και την αστρολογία. β.Η άποψη για την μη ιστορικότητα του Ιησού. Από τους τίτλους που δίνω στα 2 αυτά μέρη, γίνεται κατανοητή η επιδίωξη του δημιουργού της ταινίας.
Πρίν ξεκινήσω την κριτική μου, πρέπει να ομολογήσω οτι εισερχομαι σε τομείς γνώσης που απαιτούν μακροχρόνια ενασχόληση και ειδίκευση και στους οποίους δεν έχω εντρυφήσει συστηματικά. Αφιέρωσα πολύ χρόνο και χρειάστηκα σε αρκετά σημεία τη βοήθεια γνωστών μου με το απαραίτητο γνωστικό υπόβαθρο, ώστε να διορθώσω λανθασμένες εκτιμήσεις μου και να αποφύγω σκοπέλους. Αν κάποιος αποφάσιζε να ασχοληθεί σοβαρά (και όχι με επιδερμικό τρόπο, όπως κάνω εγώ) με τα πολλά και σημαντικά ζητήματα που διαπραγματεύεται η ταινία, και να επιβεβαιώσει τα στοιχεία, διαβάζοντας όλα τα βιβλία της βιβλιογραφίας, θα χρειαζόταν να αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του και για μεγάλο διάστημα μόνο για αυτό. Τονίζω οτι πολλά στοιχεία που επικαλείται η ταινία βασίζονται σε πιθανές παραλλαγές του μύθου ή της ιστορίας (γιατί για κάθε ιστορία και μύθο, δεν υπάρχει μόνο μία εκδοχή) που δεν ανήκουν στην κρατούσα επίσημη άποψη. Αυτό όμως δεν τα κάνει λιγότερο αξιόπιστα. Λιγότερο αξιόπιστα κάνει τα στοιχεία η παραπομπή της ταινίας σε βιβλία αμφιλεγόμενων συγγραφέων, που δεν αναφέρουν τις πηγές τους και που δεν χαίρουν της επιβεβαιωμένης εκτίμησης και του σεβασμού από την επιστημονική κοινότητα.
Το πρώτο μέρος χρησιμοποιεί κάποια αμφιλεγόμενα στοιχεία, πολλά από τα οποία (28 παραπομπές!) περιέχονται στα βιβλία της Acharya S. (που έχει blog και site) The Christ Conspiracy: The Greatest Story Ever Sold και Suns of God: Krishna, Buddha and Christ Unveiled. Το όνομα Acharya S, για την οποία γίνεται ειδική μνεία από τον δημιουργό της ταινίας, είναι το ψευδώνυμο της D. M. Murdock, που ετοιμάζεται για την έκδοση του τρίτου βιβλίου με τίτλο Who Was Jesus? (το οποίο υπάρχει σε μορφή e-book). Μαθαίνουμε οτι έχει Bachelor στις Ελευθέριες Τέχνες (Liberal Arts), πτυχίο κλασσικών σπουδών και Ελληνικού πολιτισμού (σπουδές στο Franklin and Marshall College) και οτι είναι επισκέπτρια στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (η ίδια αποκαλύπτει οτι συμμετείχε σε ανασκαφές στην αρχαία Κόρινθο). Επίσης είναι μέλος της Επιτροπής για την Επιστημονική Εξέταση των Θρησκειών, που αποτελεί παράρτημα του οργανισμού Council for Secular Humanism. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός οτι το περιοδικό Free Inquiry (που εκδίδεται από το CSH), περιείχε στο τεύχος του Απριλίου-Μαϊου 2006 4 σκίτσα του Δανέζικου περιοδικού Jyllands-Posten (που είχαν προκαλέσει την μήνι του Ισλαμικού κόσμου, ως προσβλητικά για το Μωάμεθ) και οδήγησε τις μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλίων Waldenbooks και Borders να αρνηθούν να βάλουν το Free Inquiry στα ράφια τους. Η Acharya S. στο blog της σημειώνει οτι ο δημιουργός της ταινίας έχει διαβάσει τα δύο της βιβλία, συνεργάστηκε μαζί της και η ταινία προβαλλει σε αρκετά σημεία τις θέσεις της για την αστροθεολογική προέλευση των θρησκειών. Έχει επηρεαστεί από τον Kersey Graves (1813-1883) και το βιβλίο του The World's Sixteen Crucified Saviors, or Christianity Before Christ, στη ανατύπωση του οποίου έχει γράψει τον πρόλογο. Οι πηγές της είναι κατά βάση συγγραφείς του 19ου αιώνα.
Γυρίζοντας στην ταινία, διαπιστώνουμε μία εμμονή στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης πολλών θεών, ως επειχειρημα για την συγγένεια των θρησκειών. Σήμερα γνωρίζουμε οτι η 25η Δεκεμβρίου ήταν η μέρα εορτασμού πολλών εθνικών και ειδωλολατρικών θρησκειών, αφού είχε μεγάλη αστρονομική σημασία. Σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο, συνέπιπτε με το χειμερινό ηλιοστάσιο (γιορτή του ήλιου), το οποίο όμως σήμερα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο υπολογίζεται στις 22 Δεκεμβρίου. Είναι ημέρα ορόσημο για όλο το έτος, επειδή η διάρκειά της είναι η μικρότερη από όλες του έτους, ενώ από την ημερομηνία αυτή και ύστερα, η διάρκεια της μέρας αρχίζει πλέον να μεγαλώνει. Η 25η Δεκεμβρίου λοιπόν αναφέρεται στην ταινία ως συμβολική ημερομηνία γέννησης 5 θεών (Ωρος, Αττις, Κρισνα, Διονυσος, Μίθρας) που τιμούνταν πρό Χριστού (υπ'όψην οτι ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου καθιερώθηκε κατά τα μέσα του 4ου αιώνα).
Τα στοιχεία που επικαλείται η ταινία για τη ιστορία του Ώρου είναι αμφιλεγόμενα (οι παραπομπές δεν τα επιβεβαιώνουν), εκτός από το γεγονός της γέννησής του από την Ίσιδα, ενώ η παρθενία της τελευταίας είναι θέμα ερμηνείας. Για τον Άττι, ισχύει μόνο η γέννησή του από την παρθένα Νάνα, τρείς μέρες διαρκούσαν μόνο οι γιορτές προς τιμήν του, ενώ δεν μπορεί (;) να θεωρηθεί ανάσταση το γεγονός οτι μετά το θάνατό του, απλώς συντηρείτο το σώμα του, μάκραιναν τα μαλλιά του και κινούσε το μικρό του δάκτυλο! Για τον Κρίσνα δεν υπάρχουν στοιχεία για την ανάστασή του. Για τον Διόνυσο δεν υπάρχει γνωστή σε μένα αναφορά περί διδασκαλίας, και δεν μπορεί (;) να θεωρηθεί ανασταση, το οτι χρησιμοποιήθηκε η (ζωντανή ακόμα) καρδιά του σε άλλο σώμα. Για τον Μίθρα δεν διαπίστωσα πού περιγράφεται οτι είχε 12 μαθητές και οτι έκανε θαύματα. Γενικά υπάρχουν παραπομπές σε παλιότερα βιβλία συγγραφέων και ιστορικών, η αξιοπιστία των οποίων είναι αμφισβητήσιμη. Ένας από αυτούς είναι και ο Gerald Massey (1828-1907), ένας ελάσσων Βικτωριανός ποιητής, αναφορές από βιβλία του οποίου χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην ταινία (30 στο σύνολο), πηγή πληροφοριών επισης για την Αcharya S., ενώ υπήρξε και δημοσιογράφος, συγγραφέας και Αιγυπτιολόγος! Πολλές παραπομπές προέρχονται από το βιβλίο του Ancient Egypt The Light of The World. Ασχολήθηκε και με την αστρολογία, υποστηρίζοντας οτι ο νέος Μεσσίας θα ερχόταν στο τέλος του 19ου αιώνα!. Οι υποθέσεις του για πολλά θέματα αποδείχτηκαν εκ των υστέρων σε μεγάλο βαθμό αβάσιμες. Στην αφήγηση της ταινίας υπάρχουν συλλογισμοί που βασίζονται στο Χριστιανικό συμβολισμό, σε σχέση με την αστρολογία, δοσμένα με ένα υποκειμενικό και αυθαίρετο τρόπο και οι ερμηνείες που δίδονται επιδέχονται πολλή συζήτηση. Πάντως, τα βασικά στοιχεία της ταινίας που αναφέρονται στην αστρολογία είναι σωστά.
Μία ακόμα συχνή πηγή για την ταινία είναι το βιβλίο του T.W.Doane (1852-1885) Bible myths and their parallels in other religions.
Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για να αποδείξουν τις ομοιότητες που υπάρχουν μεταξύ της Παλαιάς Διαθήκης από την μία και των κειμένων και μύθων άλλων θρησκειών και της Καινής Διαθήκης από την άλλη, είναι επιβεβαιωμένα μέσω των αντίστοιχων θρησκευτικών-αρχαίων κειμένων: Μωυσής και Σαργών του Ακκάδ (γέννηση και σωτηρία του βρέφους), Νώε και έπος του Γκιλγκαμες (κατακλυσμός), 10 εντολές του Μωυσή και (πολύ περισσότερες) "εντολές" (ή καλύτερα ηθικοί κανόνες) στο Αιγυπτικό βιβλίο των νεκρών, ομοιότητες μεταξύ Ιωσήφ (της Παλαιάς Διαθήκης) και Ιησού (εκτός από το στοιχείο του "θαύματος" της γέννησης του Ιωσήφ, από την άτεκνη μέχρι τότε μητέρα του Ραχήλ). Να σημειώσω οτι οι παραπομπές που επιβεβαιώνουν τα στοιχεία είναι τόσες πολλές και διαφορετικές, που είναι αδύνατον να τις παραθέσω όλες. Για όσους επιθυμούν περισσότερες παραπομπές, μπορώ να τις παρουσιάσω προσεχώς. Πολλά στοιχεία πάντως πήρα από την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica και από τα ίδια τα κείμενα.

Υ.Γ.1.Επειδή το κείμενο είναι μεγάλο, θα υπάρξει και δεύτερο μέρος με την συνέχεια, στις επόμενες μέρες.
Υ.Γ.2.Παρακάτω είναι το video με τους Ελληνικούς υπότιτλους. Πρέπει να κάνω μία αναφορά στο ιστολόγιο Jungle-report που, αν δεν κάνω λάθος, πρώτο παρουσίασε την Ελληνική version.