Ποιά είναι η εικόνα του δωρεάν τύπου στον υπόλοιπο κόσμο

Το σημερινό κείμενο αποτελεί την συνέχεια του προηγουμένου με τίτλο "Τι συμβαίνει με τον δωρεάν τύπο στη χώρα μας". Δεν έχει επιβεβαιωθεί πότε ξεκίνησε η ιστορία του δωρεάν τύπου. Σύμφωνα με τον Ολλανδό καθηγητή Piet Bakker, η πρώτη προσπάθεια έγινε στην Αυστραλία το 1906, ενώ η σχετικά αναξιόπιστη wikipedia υποστηρίζει οτι πρώτος ήταν ο εκδότης Dean Lesher που την δεκαετία του 1940 εξέδωσε τη Contra Costa Times. Η επόμενη μεγάλη εξέλιξη πραγματοποιήθηκε το 1995 με την έκδοση της Metro που διανεμόταν στα μέσα μαζικής μεταφοράς και η οποία εξελίχθηκε σε μία εφημερίδα παγκόσμιας κυκλοφορίας, αλλά μόλις το 2006 έγινε κερδοφόρα, ενώ το 2007 μπορεί να επιστρέψει σε ζημιογόνα χρήση!
Στην Ευρώπη η εικόνα είναι εντυπωσιακή, αφού η κυκλοφορία των δωρεάν εφημερίδων από 5,5 εκατομμύρια το 2000, έφτασε τα 11 το 2004 και τα 26 εκατομμύρια το 2006, ενώ η αντίστοιχη των επί πληρωμή εφημερίδων αυξάνεται μεν παγκοσμίως, αλλά μειώνεται με αργούς πάντως ρυθμούς στον δυτικό κόσμο. Τα συνολικά έσοδα των διαφημίσεων στις δωρεάν εφημερίδες ισοφάρισαν αυτά των επί πληρωμή εφημερίδων! Ο Pelle Tornberg, γενικός διευθυντής της Μetro, υποστηρίζει οτι μελλοντικά οι δωρεάν εφημερίδες θα κυριαρχήσουν, ενώ οι περισσότερες επί πληρωμή εφημερίδες θα γίνουν ακριβότερες, με πιο εξειδικευμένο περιεχόμενο και ίσως μόνο εβδομαδιαίες. Σήμερα (Οκτώβριος 2007) δωρεάν εφημερίδες κυκλοφορούν σε 52 χώρες με 42 εκατομμύρια φύλλα ημερησίως.
Μέσα σε τρία χρόνια τα δωρεάν έντυπα στη Γαλλία κατέκτησαν 4 εκατομμύρια αναγνώστες έναντι 7 εκατομμυρίων που διαβάζουν τα παραδοσιακά επί πληρωμή έντυπα, σύμφωνα με το περιοδικό Μarianne. Ο παραδοσιακός τύπος (Liberation, Figaro, Monde) υφίσταται σοβαρή κρίση τα τελευταία χρόνια και έχει περάσει στα χέρια μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων και συμφερόντων. Σήμερα, 5 δωρεάν έντυπα συναγωνίζονται, με κυρίαρχους το 20 ΜΙΝ (ο τίτλος αντιστοιχεί στο χρόνο που καταναλώνει κατά μεσο όρο την ημέρα κάθε πολίτης στις δημόσιες συγκοινωνίες) του Νορβηγού εκδότη Schibsted, ο οποίος δραστηριοποιείται σε 20 χώρες και την Metro, Σουηδικών συμφερόντων, με δραστηριότητα σε 23 χώρες της Ευρώπης, Αμερικής και Ασίας. (Η διεθνής δραστηριοποίηση δεν ήταν δυνατόν να αφήσει ασυγκίνητους και τους δικούς μας. Διαβάζω οτι μέχρι και ο κ.Αλαφούζος έχει εκδόσει free press στη Βουλγαρία).
Με τη πάροδο του χρόνου, μεταβλήθηκε το περιεχόμενο και το στύλ των δωρεάν εφημερίδων. Στην Metro, το ποσοστό του καθαρά ειδησεογραφικού περιεχομένου (διεθνή και τοπικά πρακτορεία ειδήσεων) έχει πέσει τα τελευταία χρόνια από το 80% στο 50%, κάτι που σημαίνει οτι έχει αυξηθεί η συμμετοχή των δημοσιογράφων με αναλύσεις και σχόλια, ενώ και οι πολιτικοί δέχονται πλέον να δώσουν συνεντεύξεις στα free press.
Στην Ισπανία κυκλοφορούν 7 δωρεάν φύλλα, αλλά δεν έχουν βλάψει πολύ την αγορά των επί πληρωμή εφημερίδων. Οι δωρεάν εφημερίδες, αντί να κλέβουν αναγνώστες από τα παραδοσιακά έντυπα, φαίνεται ότι προσελκύουν νέο αναγνωστικό κοινό, το οποίο μέχρι πρότινος δεν διάβαζε εφημερίδες. Παρ΄όλα αυτά, οι εκδότες καταλαβαίνουν την ανάγκη για προσαρμογή στις καινούργιες συνθήκες. Σύμφωνα με τον διευθυντή της El Pais, Χαβιέρ Μορένο, η εφημερίδα του, που κινείται στον κεντροαριστερό χώρο, με τις αλλαγές που ετοιμάζει, θέλει να προσελκύσει ένα target group που ενημερώνεται από το internet και το free press: νέους, αριστερούς, που ενδιαφέρονται για τις νέες τεχνολογίες. Ο Τζιμ Τσίσχολμ, της Διεθνούς Ένωσης Εκδοτών Εφημερίδων (IFRA), ο οποίος υπήρξε για πολλά χρόνια συντάκτης της Guardian, έχει επισημάνει την όλο και αυξανόμενη σπουδαιότητα του δωρεάν Τύπου, τον οποίο σήμερα υπολογίζεται ότι διαβάζουν το 60% των νέων σε όλη την Ευρώπη και καλύπτει το ένα πέμπτο των ευρωπαϊκών ημερήσιων εφημερίδων. Στην Ισπανία το ποσοστό της κυκλοφορίας των δωρεάν εφημερίδων επί του συνόλου ανέρχεται στο 55%. Το ενδιαφέρον για τις δωρεάν εφημεριδες στην Ισπανία φαίνεται από την πρόσφατη αγορά της δεύτερης σε κυκλοφορία Que! από τον Βάσκο εκδότη Vocento έναντι 132 εκατομμυρίων ευρώ!
Αντίθετα στη Γερμανία το εγχείρημα του δωρεάν τύπου είχε την μικρότερη επιτυχία από όλες τις χώρες της Ευρώπης όπου αυτό επιχειρήθηκε, ενώ και σε κάποιες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα. Στην Ιταλία μέσα σε ένα χρόνο μειώθηκε στο μισό η κυκλοφορία των 3 μεγάλων δωρεάν εφημερίδων, της Leggo (του πολυεκατομμυριούχου Caltagirone), της City (εταιρεία RCSMediagroup, που βγάζει την Corriere della Sera και την Gazzetta dello Sport) και της Metro. Ο όμιλος Φίατ (οικογένεια Ανιέλι), μέσω της εκδοτικής του επιχείρησης (που βγάζει την La Stampa), θέλει να αγοράσει τη Metro, ενώ κατέχει και το 10% της City.
Διαπιστώνοντας την στροφή του αναγνωστικού κοινού προς το διαδίκτυο για την ενημερωσή του, οι περισσότερες εφημερίδες, δωρεάν και μή, αποφάσισαν να αποκτήσουν και διαδικτυακή παρουσία, όμως η διαφημιστική απόδοση του διαδικτύου υπολείπεται κατά πολύ της έντυπης μορφής. Το αποτέλεσμα είναι κάποιες δωρεάν εφημερίδες, όπως η Palo Alto Daily News (ΗΠΑ) να αρνηθούν αρχικώς την διαδικτυακή παρουσία με το αιτιολογικό οτι θα μειωνόταν η ζήτηση για την έντυπη μορφή της εφημερίδας, αλλά τελικά ενέδωσαν. Γενικά η εικόνα στις ΗΠΑ δεν είναι ενθαρρυντική για τον δωρεάν τύπο, αφού κυκλοφορούν μόνο 40 διαφορετικές εφημερίδες με μόλις 3 εκατομμύρια αναγνωστικό κοινό. Από 5 πόλεις της Βορείου Αμερικής στις οποίες κυκλοφορεί η Metro (Φιλαδέλφεια, Νέα Υόρκη, Τορόντο, Βανκούβερ και Βοστώνη), μόνο στη Βοστώνη έχει κέρδη. Γι'αυτό και η Times Co., που εκδίδει την Boston Globe (και φυσικά τους New York Times και την International Herald Tribune), αγόρασε το 49% της Metro Boston. Με τη σειρά της η Boston Herald αντέδρασε κάνοντας λόγο για αθέμιτο ανταγωνισμό. Ενα άλλο ενδιαφέρον πείραμα γίνεται στο Σαν Φρανσίσκο. Η εφημερίδα San Francisco Examiner του εκατομμυριούχου επιχειρηματία (σιδηρόδρομοι, τηλεπικοινωνίες, πετρελαϊκές εταιρίες, ψυχαγωγία, αθλητισμός) Philip Anschutz, έντυπο που ανήκε παλιότερα στον Χήρστ (Hearst Corporation), εκδίδεται πλέον δωρεάν σε τρείς πόλεις των ΗΠΑ, με αναγνωσιμότητα μόλις 6%. Το χαρακτηριστικό στοιχείο όμως είναι οτι μοιράζεται στις εξώπορτες συγκεκριμένων σπιτιών, και απευθύνεται στους ενοίκους τους, ηλικίας 25-54 ετών με παιδιά και ετήσιο εισόδημα γύρω στα 75.000 $! (η τακτική της αποστολής δωρεάν εφημερίδων εφαρμόζεται και στη Δανία). Οι δωρεάν εφημερίδες ζουν από την διαφήμιση αλλά μπορούν και να είναι επιλεκτικές όταν επιθυμούν. Παράδειγμα αποτελεί η άρνηση της Metro New York να δεχτεί δύο διαφημίσεις της πολιτικής κίνησης World Can't Wait με χαρακτηριστικούς τίτλους “Who is the Real Nuclear Threat” (όπου αναφέρεται στον πρόεδρο Bush) και “One Million Dead in Iraq”. Γενικά πάντως για τον δωρεάν τύπο στις ΗΠΑ, δεν υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους διαφημιστές, στοιχείο άξιο προς επισήμανση.
Στη Μεγάλη Βρετανία, το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον δωρεάν τύπο και η δυνατότητα πρόσβασης σε ένα μεγαλο αναγνωστικό κοινό, έχει οδηγήσει τους μεγαλοκαρχαρίες των media σε μετωπική μάχη. Οι «βαρόνοι των μίντια» Ρούπερτ Μέρντοκ (ιδρυτής του ομίλου News Corp, ο οποίος εκδίδει τα «ταμπλόιντ» Sun και News of the World, καθώς και τις εφημερίδες Times και Sunday Times),και λόρδος Ρόδερμερ (όμιλος Associated Newspapers με την γνωστή Metro, την Daily Mail και την Evening Standard), έβγαλαν πριν ένα χρόνο, ο καθένας, την δική τους απογευματινή δωρεάν εφημερίδα (Thelondonpaper και London Lite αντίστοιχα). Ο πόλεμος έφτασε μέχρι και σε κυκλοφορία video που δείχνει χιλιάδες φύλλα του "αντιπάλου" στα σκουπίδια, ως απόδειξη της αναξιοπιστίας των αριθμού των κυκλοφοριών που διατείνεται οτι έχει η συγκεκριμένη εφημερίδα (υπάρχει ζήτημα γενικά για την αναγνωσιμότητα και τη πραγματική κυκλοφορία των δωρεάν εφημερίδων).
Τα παραπάνω αποδεικνύουν οτι τελικά και στο εξωτερικό, σε σχέση με τον δωρεάν τύπο, δραστηριοποιούνται κατά βάση οι γνωστοί επιχειρηματίες των ΜΜΕ, παγκοσμιοποιημένοι πλέον, που ψάχνουν ένα ακόμα προσοδοφόρο τρόπο ενίσχυσης της θέσης τους και των κερδών τους. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού εφημερίδων, περιοδικών, ραδιοτηλεοπτικών σταθμών στα χέρια μερικών μεγαλοεπιχειρηματιών, αποτελεί κίνδυνο για την αντικειμενική ενημερωση και για την δημοκρατία, και η εμφάνιση του δωρεάν τύπου διευρύνει το φαινόμενο και του δίνει άλλες διαστάσεις. Είναι νωρίς ακόμα για να βγάλουμε συμπεράσματα για την εξέλιξη των δωρεάν εφημερίδων σε παγκόσμιο επίπεδο, αν αυτές δηλαδή θα συμβάλλουν σε κοινωνική και πολιτική οπισθοδρόμηση ή πρόοδο. Τα συμπεράσματα είναι αμφιλεγόμενα και διαφορετικά από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στο επιχειρηματικό, πολιτικό και οικονομικό πεδίο. Φαίνεται πάντως οτι, σε ένα μεγάλο βαθμό, ο δωρεάν τύπος χρησιμοποιείται ως ένα ακόμα εργαλείο για την περαιτέρω διείσδυση των μεγάλων δυνάμεων των ΜΜΕ και του επιχειρηματικού κόσμου σε ένα ευρύτερο κοινό, και ιδίως κοινό νέων σε ηλικία ανθρώπων, που βλέπει με αδιαφορία ή αρνητισμό τα παραδοσιακά μέσα ενημερωσης.

Υ.Γ.Ζητώ συγνώμη για το μακροσκελές κείμενο, αλλά όλα τα στοιχεία έχουν την αξία τους, ώστε η εικόνα να είναι ολοκληρωμένη.