Περι ευθύνης και ευθιξίας (δύο ξεχασμένες λέξεις)

Πολύ μελάνι έχει χυθεί τα τελευταία χρόνια γύρω από το θέμα της προσωπικής ευθύνης και της ευθιξίας. Η χώρα μας, που έχει διδάξει σε όλο τον κόσμο τις αρχές της δημοκρατίας, εμφανίζει συμπτώματα ευθυνοφοβίας και παχυδερμισμού. Ποικίλα τα παραδείγματα σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Δεν είμαι κοινωνιολόγος ή πολιτικός αναλυτής, αλλά θα προσπαθήσω να χρησιμοποιήσω κάποιες γενικές παραδοχές και απλά επιχειρήματα.
Η ευθύνη διακρίνεται σε αυτήν που προκύπτει από τον ρόλο που αναλαμβάνει κάποιος μετά από προσωπική ενέργεια και απόφαση (έστω κι αν αφορά περισσότερα του εαυτού του άτομα) και σε αυτήν που προκύπτει από την ανάθεση ενός ρόλου μετά από συλλογική απόφαση ή απόφαση άλλου προσώπου. Στην πρώτη κατηγορία χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η οικογένεια και η ατομική επαγγελματική δραστηριότητα. Στην δεύτερη κατηγορία (για την οποία γράφω σήμερα) έχουμε όλες τις αναθέσεις έργου από πρόσωπα ή από ένα σύνολο μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Οι διαδικασίες αυτές αναδεικνύουν τα άτομα, που το καθε ένα, από το πόστο του, αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας κάποιο συγκεκριμένο έργο μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Κάθε εκλεγμένο ή επιλεγμένο άτομο κρίνεται ανά πάσα στιγμή, προκειμένου να διορθώσει τα κακώς κείμενα, αλλά κρίνεται κυρίως όταν έχει ολοκληρωθεί η θητεία του. Η κρίση γίνεται από αυτόν ή αυτούς που κάνουν την ανάθεση, αλλά και από το σύνολο που υφίσταται τις επιπτώσεις. Ευτυχώς, όπου υπάρχουν δημοκρατικές διαδικασίες, υπάρχουν και κανόνες, που διασφαλίζουν την εναλλαγή προσώπων, όταν αυτό επιβάλλεται και σύμφωνα με την γνώμη των πολλών. Επομένως, με το τέλος της θητείας, το έργο του καθε εκλεγμένου ατόμου κρίνεται από το σύνολο, ώστε να ανανεωθεί η εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του ή να αντικατασταθεί από κάποιον που μπορεί να φέρει το συγκεκριμένο έργο εις πέρας καλύτερα. Αυτό ολοκληρώνεται μέσα από νέες δημοκρατικές διαδικασίες που επανακαθορίζουν τους ρόλους και τις ευθύνες.
Υπάρχουν όμως δύο σημαντικές εξαιρέσεις. Η μία είναι όταν το άτομο κατά τη διάρκεια της θητείας του υποπέσει σε σοβαρά σφάλματα και παραλείψεις, οι επιπτώσεις των οποίων ακυρώνουν στην πράξη την δυνατότητα συνέχισης του έργου και αίρουν την εμπιστοσύνη των πολλών στο άτομο αυτό. Η άλλη είναι όταν η θητεία στη λήξη της χαρακτηρίζεται κατά κοινή παραδοχή από γενική αποτυχία.
Στο ελληνικό λεξιλόγιο υπάρχουν λέξεις, όπως η ευθύνη και η ευθιξία, που έχουν ένα ειδικό βάρος, συνδέονται μεταξύ τους με ένα αόρατο δεσμό, αλλά χρησιμοποιούνται ελάχιστα τα τελευταία χρόνια στο τόπο μας, σε αντίθεση με τις πολιτισμένες χώρες του εξωτερικού, που έχει διαμορφώσει μία διαφορετική κοινωνική και πολιτική κουλτούρα. Στις δύο εξαιρέσεις λοιπόν στις οποίες αναφέρθηκα προηγουμένως, θα πρέπει να υπάρχει εναισθησία, αυτογνωσία, αντικειμενικότητα, οξυμένο κοινωνικό-πολιτικό αισθητήριο και ανωτερότητα. 'Ολα αυτά θα έπρεπε να οδηγούν: α) σε καθαρή ανάληψη προσωπικής ευθύνης, στο μέτρο που αναλογεί στον καθένα σύμφωνα με τη θέση και το ρόλο του και β) στην παραίτηση, με οδηγό την ευθιξία, την διατήρηση της προσωπικής αξιοπρέπειας και την προφύλαξη του υπόλοιπου συνόλου από χειρότερες επιπτώσεις.Δεν νομίζω να χρειάζεται να αναφέρω παραδείγματα. Είναι πολλά, πρόσφατα και παλιότερα, χαρακτηριστικά μιας αρρωστημένης νοοτροπίας, σύμφωνα με την οποία ο "ήρωάς" μας δεν δίνει λογαριασμό σε κανένα, λειτουργεί ασύδοτος και χωρίς μέτρο, αποκομμένος από το περιβάλλον και τον κόσμο, αισθάνεται ισόβιος, περιμένει να τον διώξουν και όχι να αποχωρήσει μόνος του και η καρέκλα του είναι η φυσική συνέχεια του σώματός του (κάποιοι χαρακτηρίζονται με όλα τα παραπάνω). Πάντα υπάρχουν οι δημοκρατικές διαδικασίες, οι οποίες αποκαθιστούν σε κάποιο βαθμό τις ανωμαλίες αυτές. Αλλά μένει μία πικρή αίσθηση οτι σε αυτόν τον τόπο, λίγοι είναι αυτοί που με τη στάση τους και τις πράξεις τους, ενισχύουν και εμπεδώνουν ένα κοινωνικό και πολιτικό πολιτισμό που πολλοί θα θέλαμε να έχουμε.